شفقناافغانستان- حامد کرزی، رییس جمهور پیشین افغانستان را کسی نمیتوانست، بدون کلاه قرهقل و چپن رنگینِِ وطنیاش تصور کند. غربیها در سالهای اول حکومتاش، لقب «رییس جمهور شیکپوش» را به او داده بودند. حالا محمد اشرف غنی، رییس جمهور کنونی کشور، با تسبیحاش معروف است. در آخرین سفرش به ایران، روزنامههای ایرانی تسبیح رییس جمهور را سوژه قرار داده بودند و با تیتر درشت در یکی از این روزنامهها نوشته شده بود: «همسایه با تسبیح و کراوات آمد».
محمد اشرف غنی که به رییس جمهور تکنوکرات نیز معروف است، در روزهای اول کمپاین انتخاباتی ریاست جمهوری و سپس حکومتاش، یکی از صفتهایی که مردم با آن زود آشنا شدند، «جیغ زدن» وی در هنگام صحبت و سخنرانی بود. در این اواخر زیاد با صدای بلند حرف نمیزند، اما تا هنوز در برنامههای رسمی و غیررسمی که شرکت میکند، تسبیحاش را میتوان در دستاش دید.
امروزه اگر در مهمانیها، عروسیها، محفلهای ختم قرآن و خیابانها دقت کنیم، افراد زیادی مثل آقای غنی تسبیح دارند و از آن برای ذکر و کنترل فشار و عصبانیت استفاده میکنند. استفاده تسبیح در میان جوانان کابل به یک مد تبدیل شده است. آنها یا مثل پیرمردان از تسبیح استفاده میکنند و یا آن را در بند دستشان میبندند.
در شهر کابل، مکان اصلی خرید و فروش تسبیح کنار مسجد پل خشتی است. در این مکان تسبیحفروشان کنار دیوار مسجد بساطشان را فرش کردهاند و به خرید و فروش آن میپردازند. اما به جز این مکان، میتوان روی کراچیها و یا کسانی که به صورت سیار در شهر کابل تسبیح میفروشند را مشاهد کرد.
هنوز تاریخچه ورود تسبیح در افغانستان بهطور دقیق معلوم نیست. اما استفاده از تسبیح میان مردم سابقه طولانی دارد. حاجی محمد رووف، تسبیحفروشِ کنار دیوار مسجد پل خشتی، میگوید: «نیاکان ما از قدیم در این مکان تسبیح میفروختند. حتی زمانیکه این مسجد شکل امروزی خود را نداشت. من ۳۵ سال است که تسبیحفروشی میکنم.»
استفاده از تسبیح نه تنها میان مسلمانان رواج داشته، بلکه در اکثر ادیان و فرهنگهای دیگر نیز در گذشته مروج بوده است. در قدیم برخیها تسبیح را برای زینت استفاده میکردند. اما در اسلام روایتهای مختلفی در مورد استفاده از تسبیح آمده است. مسلمانان در هنگام گرداندن تسبیح، ذکرهای«سبحان الله»، «الله اکبر» و «الحمدالله» را زیر لب زمزمه میکنند.
تسبیح متشکل از «ملاگگ»، «پوپک»، «محراب»، «دانه» و «تار» است. تسبیح به انواع مختلف یافت میشود؛ بهطور نمونه نظر به تعداد دانه، رنگ و اندازه. معمولا تسبیح نظر به دانه ۱۰۱ دانهای و ۳۵ دانهای هستند. دانههای تسبیح از جنس چوب، پلاستیک، سنگ، آهن، سنگهای قیمتی (عقیق، لاجورد، یاقوت) ساخته میشوند. تار تسبیح را تارهای فراشوتی، ابریشم و پلاستیکی تشکیل میدهد. در افغانستان مشهورترین و قیمتترین تسبیح، «تسبیح شاه مقصودی» و «سندلوس» است.
تسبیح رییس جمهور غنی نیز، نوع «شاه مقصودی» و به رنگهای مختلف است. آقای غنی دو سال قبل در زمان کشمکشهای انتخاباتی، یک تسبیح شاه مقصودی را به جان کری وزیر امور خارجه ایالت متحده امریکا هدیه داد.
تسبیح شاه مقصودی به سه رنگ یافت میشود: زرد، سبز و سیاه. این تسبیح در ولایت کندهار ساخته میشود که در جهان بسیار معروف است. قیمت یک تسبیح شاه مقصودی از ۳۰۰ تا یک هزار دالر امریکایی میرسد. اما تسبیحهای عادی از ۵ تا ۶۰۰ افغانی در بازار خرید و فروش میشوند.
محمد شاکر، جوان تسبیحفروش، در شهر کابل میباشد. او میگوید که تسبیح از کشورهای چین، ایران، عراق و پاکستان به کشور وارد میگردد.
وی میافزاید که تنها افغانستان یک نوع تسبیح میسازد که آن هم «شاه مقصودی» است. اما حالا چین نیز تسبیح شاه مقصودی جور میکند که بازار تسبیح وطنی را کساد کرده است. یک تسبیح شاه مقصودی چینی قیمتاش یک هزار افغانی است.
اما محمد لقا، تسبیحفروش دیگر که ۳۰ سال است که در پل خشتی تسبیح میفروشد، میگوید که خوبترین تسبیح، تسبیح عراقی است. مردم بیشتر بهخاطر عبادت کردن میخرند.
این تسبیحفروش میافزاید که حاجیها وقتیکه از حج میآیند و تسبیح را به عنوان سوغات از مکه میآورند، گاهی سوغاتشان کمبود میکند، اینجا میآیند و از ما میخرند.
محمد مرادی، باشنده شهر کابل در مورد سنگهای تسبیح شاه مقصودی میگوید: «سنگ تسبیح شاه مقصودی از سنگهای گرانبهای جهان طبقهبندی میشود. معدن این سنگ در ۶۰ کیلومتری شمال شهر قندهار در منطقه «خاکریز» واقع شده است. این معدن در ۸ کیلومتری جنوبغرب زیارت شاه مقصود در ارتفاع نزدیک به ۲۰۰۰ متری قرار دارد.»
او میافزاید که ارزش تسبیح شاه مقصودی به رنگ و کیفیت آن بستگی دارد. با ارزشترین نوع تسبیح شاه مقصودی، زرد روشن مایل به رنگ کدو است.
در کنار اینکه مردمان عادی و رییس جمهور غنی از تسبیح استفاده میکنند، زاهدان و ملنگها در زیارتگاهها نیز تسبیح دارند. اما تسبیح ملنگها کمی متفاوتتر است؛ دانهها آن بزرگترند و تعداد آن به ۵۰۰ و ۱۰۰۰ دانه میرسد. در مورد عادت و خو گرفتن زاهدان با تسبیح، یک شعر نیز سروده شده است:
زاهد چه بلایی تو که این دانه تسبیح
از دست تو سوراخ به سوراخ گریزد
(قایم مقایم فراهانی)
محمد جمیل، پیراهن و تنبان سفید رنگ پوشیده و در شهر کابل دکانداری میکند. او سالها تسبیح گردانده است. جمیل در مورد تسبیح رییس جمهور غنی میگوید: «رییس جمهور تسبیح بگرداند، ذکر کند، نو شه بخرد، با دیگران مالچه بزند اما کار هم کند.»