شفقنا افغانستان-فصیحی غزنوی: نرم نرمک می رسد اینک بهار، خوش بحال روزگار، فصل های سال هر یک مزایا و زیبایی های خاص خود را دارند و فصل بهار که اندیشه رویش و زندگی را در فکر انسان زنده می کند، می تواند آغازی برای بهتر شدن و بهتر زیستن باشد.
فصلهای چهارگانه طبیعت زیباییهای خاص خود را دارند، اما فصل بهار ویژگیهای دارد که آن را از فصلهای دیگر متمایز میسازد؛ از فصل بهار و زیباییهای منحصر به فرد آن میتوان درسهای زیادی را آموخت.
1. توحید و خداشناسي
يكي از آموزههايي كه انسان مؤمن و موحد از بهار ميآموزد؛ درس توحید و معرفت خداست.
انسان باورمند به توحید، با آمدن بهار و ديدن طبيعت زيبا و سر سبز، نسبت به قدرت و علم و … خداوند اعتقاد بيشتري پيدا ميكند، چنانچه شیخ اجل سعدی سروده است:
خیز و غنیمت شمار جنبش باد ربیع
ناله موزون مرغ بوی خوش لاله زار
برگ درختان سبز در نظر هوشیار
هر ورقی دفتریست معرفت کردگار
روز بهار است خیز تا به تماشا رویم
تکیه بر ایام نیست تا دگر آید بهار
در فصل بهار هر خردمندی که در طبیعت اطراف خود بنگرد و به آن بینديشد، آیات و نشانه های خدای یکتا را به تمام وجود مشاهده خواهد کرد.
قرآن کریم، نگاه و تفکر به آیات الهی را در دهها آیه بیان کرده است. «إِنَّ في خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّيْلِ وَ النَّهارِ وَ الْفُلْكِ الَّتي تَجْري فِي الْبَحْرِ بِما يَنْفَعُ النَّاسَ وَ ما أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّماءِ مِنْ ماءٍ فَأَحْيا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها وَ بَثَّ فيها مِنْ كُلِّ دابَّةٍ وَ تَصْريفِ الرِّياحِ وَ السَّحابِ الْمُسَخَّرِ بَيْنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ»؛ در آفرينش آسمانها و زمين، و آمد و شد شب و روز، و کشتیهایی كه در دريا به سود مردم در حركتند، و آبى كه خداوند از آسمان نازل كرده، و با آن، زمين را پس از مرگ، زنده نموده، و انواع جنبندگان را در آن گسترده، و (همچنين) در تغيير مسير بادها و ابرهايى كه ميان زمين و آسمان مسخرند، نشانههايى است (از ذات پاك خدا و يگانگى او) براى مردمى كه عقل دارند و مىانديشند! (بقره/ 164)
«أَمَّنْ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ أَنْزَلَ لَكُمْ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَنْبَتْنا بِهِ حَدائِقَ ذاتَ بَهْجَةٍ ما كانَ لَكُمْ أَنْ تُنْبِتُوا شَجَرَها أَ إِلهٌ مَعَ اللَّهِ بَلْ هُمْ قَوْمٌ يَعْدِلُونَ»؛ (آيا بتهایی كه معبود شما هستند بهترند) يا كسى كه آسمانها و زمين را آفريده؟! و براى شما از آسمان، آبى فرستاد كه با آن، باغهایی زيبا و سرور انگیز رويانديم شما هرگز قدرت نداشتيد درختان آن را برويانيد! آيا معبود ديگرى با خداست؟! نه، بلكه آنها گروهى هستند كه (از روى نادانى، مخلوقات را) همطراز (پروردگارشان) قرار مىدهند! (نمل/ 60)
2. معاد و رستاخیز شناسی
دومین درسی که از فصل بهار باید گرفت این است؛ فصل بهار فصل زنده شدن طبیعت و بیدار شدن زمین از خواب زمستانی است. به تعبیر بهتر، بهار فصل دوباره جان گرفتن و باز حیات طبیعت است. احیا و یا بازآفرینی، یعنی زنده شدن پس از مرگ است.
یکی از درسهای مهمی که از رویش گیاهان و سرسبز شدن دوبارۀ درختان در فصل بهار میتوان آموخت این است که این باز آفرینی مجدد، مختص طبیعت نیست، بلکه آدمیان نیز پس از مرگ دوباره زنده میشوند.
در حقیقت، فصل بهار در بر دارنده هشدار جدی به آدمیان است، و آن هشدار این است که همان خدایی که طبیعت را پس از مردن آن زنده میکند قادر است شما را نیز پس از مرگتان زنده کند. بنابراین، نباید خیال کنید که با مردن همه چیز تمام میشود.
رویش گیاهان و سرسبز شدن درختان در فصل بهار یکی از نشانههایی است که میتواند زندگی پس از مرگ را به آدمیان یادآوری کند و یاد آخرت را در دل آنان زنده نگه دارد.
خداوند در قرآن کریم میفرماید: « وَ اللَّهُ الَّذي أَرْسَلَ الرِّياحَ فَتُثيرُ سَحاباً فَسُقْناهُ إِلى بَلَدٍ مَيِّتٍ فَأَحْيَيْنا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها كَذلِكَ النُّشُورُ» ؛ خداوند كسى است كه بادها را فرستاد تا ابرهايى را به حركت درآورند سپس ما اين ابرها را به سوى زمين مردهاى رانديم و به وسيله آن، زمين را پس از مردنش زنده مىكنيم رستاخيز نيز همين گونه است! (فاطر/ 9)
شهید مطهری از سروده مولانا نقل میکند.
این بهار نو ز بعد برگ ریز
هست برهان بر وجود رستخیز
در بهار آن سِرها پیدا شود
هر چه خورده ست این زمین رسوا شود
بر دمد آن از دهان و از لبش
تا پدید آرد ضمیر و مذهبش
سِرِّ بیخ هر درختى و خورش
جملگى پیدا شود آن بر سَرش
هر غمى کز وى تو دل آزرده اى
از خمار میبود کان خورده اى
لیک کى دانى که آن رنج خمار
از کدامین مى بر آمد آشکار؟
این خمار اشکوفه ى آن دانه است
آن شناسد که آگه و فرزانه است
(یاد داشتهای شهید مطهری، ج7، ص 129)
3. فصل تحول و شکوفایی
فصل بهار، فصل تحول و دگرگونی است؛ هر روز، هر ساعت و هر ثانیه که به طبیعت نگاه بیندازی شاهد تحول مثبت هستی، درختان سر سبز میشوند، شکوفه میکنند و به بار مینشینند.
انسان نیز برای بهتر زندگی کردن، نیاز به تحول و دگرگونی دارد، دگرگونی مثبت و کمال آفرین؛ به همین خاطر است که نخستین لحظه تحویل سال، همه این دعای زیبا را زمزمه میکنیم:
یا مقلبالقلوب و الابصار
یا مدبر اللیل و النهار
یا محول الحول و الاحوال
حول حالنا الی احسن الحال؛
ای دگرگون کنندهی قلبها و چشمها
ای گرداننده و تنظیم کنندهی روزها و شبها
ای تغییر دهندهی حال انسان و طبیعـــــت
حال ما را به بهترین حال دگرگون فرمــــــــــا!
همانگونه که تحول طبیعت، در پرتو سر سبزی و به بار نشستن تحقق مییابد، تحول مثبت آدمی نیز به برکت علم و اخلاق متبلور خواهد شد.
4. فصل سخاوت و بخشندگی
فصل بهار، فصل سخاوت و بخشندگی است. در فصل بهار، باران بهاری سخاوتمندانه در کوه و دشت و دمن میبارد و همه را سیراب میسازد؛ نسیم دلنواز و حیات بخش، درختان و سبزه زارها را نوازش میدهد و خورشید با انرژی معتدل بر همه میتابد.
ابر و باد و مه و خورشید و فلک در کارند
تا تو نانی به کف آری و به غفلت نخوری
درس سخاوت و بخشندگی بهترین درسی است که از فصل بهار میتوان گرفت.
قرآن کریم میفرماید: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا أَنْفِقُوا مِمَّا رَزَقْناكُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَ يَوْمٌ لا بَيْعٌ فيهِ وَ لا خُلَّةٌ وَ لا شَفاعَةٌ وَ الْكافِرُونَ هُمُ الظَّالِمُونَ» ؛ اى كسانى كه ايمان آوردهايد! از آنچه به شما روزى دادهايم، انفاق كنيد! پيش از آنكه روزى فرا رسد كه در آن، نه خريد و فروش است (تا بتوانيد سعادت و نجات از كيفر را براى خود خريدارى كنيد)، و نه دوستى (و رفاقتهای مادى سودى دارد)، و نه شفاعت (زيرا شما شايسته شفاعت نخواهيد بود.) و كافران، خود ستمگرند (هم به خودشان ستم مىكنند، هم به ديگران). (بقره/254)
5. اعتدال و میانه روی
فصل بهار، فصل اعتدال و میانه روی است، نه از سرمای سوزناک زمستان خبری است و نه از گرمای طاقتفرسای تابستان، هوای معتدل بهاری جسم و جان آدمی را نوازش میدهد.
در فصل بهار نه از شبهای دیجور زمستان اثری است و نه از روزهای پر حرارت و طولانی تابستان نشانهای است؛ شب و روز مساوی و معتدل در حال گردشند.
مهمترین درسی که از این فصل میآموزیم، اعتدال و میانه روی در تمام ابعاد زندگی است. قرآن کریم به حدی روی اعتدال و میانه روی تأکید دارد که حتی در راه رفتن دستور به اعتدال و میانه روی میدهد.
لقمان حکیم به فرزندش توصیه دارد: «وَ اقْصِدْ في مَشْيِكَ وَ اغْضُضْ مِنْ صَوْتِكَ إِنَّ أَنْكَرَ الْأَصْواتِ لَصَوْتُ الْحَميرِ» ؛ (پسرم!) در راه رفتن، اعتدال را رعايت كن از صداى خود بكاه (و هرگز فرياد مزن) كه زشتترين صداها صداى خران است. (لقمان/ 19)
6. طراوت و شادابی
فصل بهار، فصل طراوت و شادابی است. سر زنده و شاداب بودن، درس دیگری است که از فصل بهار میتوان آموخت. در آموزه های دینی ما نیز شاداب و بشاش بودن از ویژگیهای انسانهای پرهیزگار توصیف شده است. امام علی (ع) میفرماید: «الْمُتَّقُونَ أَنْفُسُهُمْ قَانِعَةٌ وَ وُجُوهُهُمْ مُسْتَبْشِرَةٌ…» انسانهای با تقوا، نفسهایشان قانع و چهره های شان شاداب است. (على ليثى واسطى، عيون الحكم و المواعظ، ص58)
7. صبر و پایداری
در فصل بهار، طبیعت شبهای سرد، طوفانی و طولانی را تحمل کرده است تا به فصل بهار رسیده است؛ کولاک و یخبندان اگرچه همه چیزش را از او گرفته است، اما طبیعت در برابر بی رحمیهای زمستان به یمن پایداری و مقاومت خود را به فصل بهار رسانده و دو باره جان تازه گرفته است.
درس مقاومت و پایداری، بهترین درسی است که میتوان از فصل بهار گرفت، که « فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْراً، إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْراً»؛ به يقين با (هر) سختى آسانى است! (آرى) مسلّماً با (هر) سختى آسانى است، (المنشرح5- 6)