شفقنا افغانستان- نشست «آسیب های اجتماعی ستایش» در دانشکده علوم اجتماعی تهران برگزار شد که موضوعاتی چون بازنمایی رسانه ای آسیب های اجتماعی و قتل به بحث گذاشته شد.
به گزارش خبرنگار شفقنا زندگی، در ابتدای این نشست مستندی به کارگردانی یاسر عرب با عنوان « یک پیشنهاد ساده» به نمایش درآمد که گفتگو با والدین و کودکان دوره ابتدایی و همچنین کارشناسان، درمورد رشد جنسی کودکان بخشی از این مستند بود.
مهدی منتظرقائم مدیر گروه ارتباطات دانشگاه تهران گفت: آسیب های اجتماعی حوزه وسیعی را در بر می گیرد و در همه کشورها با ایدئولوژی، امنیت، توسعه و … رابطه برقرار می کند. مسئله ای که در ایران از آن غافل مانده ایم، این است که باید بین موضوع، مسئله، آسیب و بحران تمایز قائل شویم. متاسفانه در ایران مبنای قدرت اخلاق گرایانه آسب را تعریف می کند و مکانیسم های مقابله با آسبیب نیزاز همان مبنای قدرت اخلاق گرایانه نشات می گیرد. لذا در این بین تنها واکنش رسانه ها، سکوت و فرصت طلبی برای موج سواری است در حالی که آنها سرمایه ، روش و تکنیک مناسب برای وارد شدن به این فضا را ندارند.
تفکیک حد و مرز آسیب ها
استاد دانشگاه تهران گفت: وقتی آسیب اجتماعی در جامعه اتفاق می افتد باید نمایندگان گروه های مختلف با یکدیگر گفتگو کنند تا حد و مرز آسیب بتواند تفکیک شود. فضای گفتگو و عقلانیت باید درگیر این مشکلات شوند. در خیلی از مفاهیم نظام اجتماعی نیاز به گفتگو داریم تا مسئله و آسیب را از یکدیگر تفکیک کنیم ، فضای گفتگو در کشور ما درگیر ملاحظاتی شده است.
وی افزود: خیلی وقت ها مسائلی که اتفاق می افتد خوب تلقی شده، اما در زمان اتفاق آن، آسیب محسوب می شود، اما در کشور ما آنچه که مبناست، داوری است. برخی اوقات به نام جلوگیری از بروز آسیب جلوی حل مشکلات را می گیریم. ما باید این را بدانیم که جامعه همیشه در لحظه تغییر، دچار بحران می شود و این بحران ممکن است آسیب را همراه خود داشته باشد. اگر بتوانیم مبانی را تفکیک کنیم، نظارتی درست بر مسائل داشته باشیم و با همکاری مبانی سیاسی و اعتقادی گروه های مختلف نسبت به حل آن مسائل اقدام کنیم، ممکن است به راه حل درستی دست پیدا کنیم.
درمورد ستایش منطقی باشیم نه هیجانی
منتظرقائم ادامه داد: به نظر من حادثه خاصی مانند ستایش باید به شیوه خاص با آن برخورد شود؛ به جای اینکه هیجانی شویم، باید رویکردمان منطقی باشد. اینجا بحث امنیت ملی مطرح می شود. در پوشش رسانه ای هم مولفه ای به نام امنیت ملی وجود دارد، مگر مسائل دیگری که برعکس آن اتفاق می افتد، امنیت را در نظر نمی گیریم؟ هر چه در زمان کمتری و تعداد کمتری درگیر مسائل و آسیب های اجتماعی شوند، جنبه آسیبی آن فوق العاده کمتر خواهد شد.
وی اظهار داشت: ما می توانیم از طریق بحث و گسترش آگاهی و یاد دادن رفتارهای مناسب، بررسی آسیب ها را تسهیل کنیم و یا با آموزش جلوگیری از آسیب های اجتماعی، جنبه آسیب ها را کمتر کنیم؛ تا دیگران احساس مسئولیت کنند که جلوی پیوستن افراد دیگر را به این مسائل بگیرند. باید در جامعه کارکرد پیشگیرانه داشته باشیم. اولین کاری که رسانه ها باید انجام دهند شناخت وضع مطلوب است. بسیاری از خبرنگاران حوزه آسیب های اجتماعی بیشتر، اقناع ایدئولوژیک شدند. زبان رسانه های جمعی ما تحت سلطه قوه قضائیه و نیروی انتظامی قرار گرفته است و به همین دلیل نگاه به آسیب ها و اتفاقات اجتماعی نگاهی سطحی و اخلاق گرایانه است، نه نگاه تحلیلی.
زبان نزدیک شدن به آسیب های اجتماعی دموکراتیک باشد
استاد دانشگاه تهران اضافه کرد: زبان نزدیک شدن به آسیب های اجتماعی باید زبان دموکراتیک و غیر مستقیم باشد. ترس مدیران از تبعات سیاسی آسیب های اجتماعی باعث شده مرز بین قانون، اخلاق، رویکرد و آسیب مشخص نباشد. به همین دلیل به شرایطی رسیدیم که مدیران سلیقه ای عمل می کنند و تصمیم می گیرند و حکم می دهند؛ اینجاست که برخی منتظر فضاسازی و موج سواری هستند.
منتظر قائم همچنین خاطرنشان کرد: بسیاری از آمارهای مربوط به آسیب های اجتماعی محرمانه است. لذا محققان و روزنامه نگاران وقتی می خواهند تحلیلی ارائه دهند به آمارها دسترسی ندارند. اگر بخواهیم آسیب های اجتماعی را بازنمایی و مدیریت کنیم باید مرز بین آسیب، جرم و جنایت تفکیک شود. وقتی وضع موجود را نمی دانیم و وضع مطلوب را هم نمی توانیم تصویر کنیم هر کاری هم که صورت بگیرد علمی و قابل داوری نیست. ضمن اینکه باید بدانیم یکی از وظایف رسانه های جمعی در مورد آسیب های اجتماعی روزنامه نگاری و گزارشگری تحقیقی است.
هنوز نتایج پزشکی قانونی معلوم نیست
سهیلا صادقی عضو گروه جامعه شناسی دانشگاه تهران درباره اطلاعاتی که رسانه ها درباره قتل ستایش به همراه اخبار منتشر کردند گفت: هنوز نتایج پزشکی قانونی معلوم نیست که عامل این قتل چه چیزی بوده، فقط تنها چیزی که موجود است این است که دختر بچه شش ساله به قتل رسیده و این هم ربطی به مسئله قومیتی افغان یا ایران ندارد. رسانه ها به دنبال جذابیت و ایجاد کردن مخاطب هستند و به همین دلیل، این مسائلی که در خصوص این حادثه اتفاق افتاد، بزرگ نمایی بود. باید جرات این را داشته باشیم بدون اینکه با مجرم یا قربانی هم دردی کنیم، تحلیل درستی از حادثه ارائه دهیم.
قاتل کیست؟
او در ادامه افزود: برای عامه مردم قاتل چیزی نیست جز یک قاتل که سزاوار مرگ است اما برای جامعه شناسی که دنبال فهم شکل گیری پدیده قتل است این تفکر به شدت انتزاعی است که در قاتل به قول هگل چیزی جز قاتل نبینیم و تمام اسانس انسانی را درون وی به همین خصوصیت تقلیل دهیم. قتل یکی از جدی ترین نوع جرایم خشن است که در صورت رخداد خسارت های جبران ناپذیری را برای قاتل و قربانی ، خانواده های آنها و اعضای اجتماع محلی وارد می کند. قتل یک امر عادی نیست مگر در جوامعی که خشونت بخش طبیعی از زندگی روزمره آنها باشد. علی رغم انعکاس برجسته رفتارهای خشن و قتل در رسانه ها و برنامه های نمایشی، این پدیده کمتر به صورت تحلیلی مورد توجه جامعه شناسان قرار گرفته است.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: در کشور ما جرم قتل از هر ۱۰۰ هزار نفز حدود ۳ مورد است در حالی که این رقم برای بعضی از کشورها خیلی بالاتر است. کمترین آمار قتل مربوط به ژاپن است. وقتی به مفهوم قتل در ادبیات جامعه شناسی و جرم شناسی نگاه می کنیم می بینیم که پیرامون قتل گفتمان های متفاوتی وجود دارد از جمله گفتمان دینی، حقوقی، روشنگری و جامعه مدرن که به افکار متفکران اجتماعی شکل داده و از آنها تاثیر گرفته است.
قتل به عنوان یک برساخت اجتماعی
صادقی ادعا کرد: قتل می تواند یک بر ساخت اجتماعی باشد. به عنوان نمونه حادثه بوپال در هند ۸ هزار کشته داشت وقتی سرمایه داران آمریکایی راجع به این حادثه صحبت می کنند آن را فقط یک فاجعه تلخ و تراژدی می دانند در حالی که وقتی از ماجرای ۱۱ سپتامبر که تنها حدود چهار هزار کشته داشت یاد می کنند آن را یک جنایت بزرگ در تاریخ بشریت تلقی می کنند. جایی که مجرم دست به قتل می زند قتل است و زمانی که به دار آویخته می شود صرفا تنبیه است پس با یک نگاه برساخت گرایی نیز می توان به این قضیه نگاه کرد.
وی یادآور شد: ۵ تا ۷ درصد از جرایم ما جرائم خشن هستند. در بعضی از شهرها یمان که نقاط مرزی ودرگیری قومی و قبیله ای و بحث مواد مخد در آنها مطرح است نرخ قتلمان افزایش داشته است. به جز این مورد به طور متوسط برای کل کشور ۲.۸ تا ۳ درصد مطرح است.
بین قاتل و قربانی رابطه وجود دارد
عضو جامعه شناسی دانشگاه تهران تاکید کرد: خیلی وقت ها رسانه ها دانش های پیش پا افتاده و غیر واقعی برای ما تولید می کنند، بیشتر فیلم هایی که در این زمینه برای ما نمایش داده می شود به گونه ای طراحی می شوند که گویی هیچ ارتباطی بین قاتل و قربانی وجود ندارد در حالی که چنین نیست. اکثر قتل هایی که من و دیگران مطالعه کردم و ادبیات موجود بیان می کند نشان می دهد که رابطه نسبی بین قاتل و قربانی وجود دارد که یا خانوادگی و دوستی است و یا در محیط کار شکل می گیرد. فقط در قتل های مواجهی که بر سر موضوعات جزیی قتل رخ می دهد ممکن است قاتل و قربانی رابطه ای با هم نداشته باشند. درباره قضیه ستایش هم باید گفت که ستایش قاتل را کاملا می شناخته و با هم همسایه بودند و بنا به گزارش بازپرس این پرونده ستایش با خواهرزاده های قاتل دوست بوده و برای بازی به خانه آنها رفته و قبلا نیز چنین کاری کرده و برایش نامانوس نبوده است.
قتل، جرم عمده نوجوانان نیست
این جامعه شناس در مطالعاتی که روی تعدادی از قاتلان انجام داده به نتایجی دست یافته است. او در اینباره بیان کرد: میانگین ترکیب سنی افرادی که من مطالعه کردم ۲۱ سال است. علتش نیز این است که قتل معمولا جرم نوجوانان نیست چرا که نوجوانان بیشتر در معرض کنترل خانواده قرار دارند به همین دلیل قتل عمدتا جرم جوانان بزرگسالان است. از نظر جنسیتی نیز تعداد قتل در زنان به مراتب نسبت به مردان کمتر است و به لحاظ تاهل اکثر افرادی را که من مطالعه کردم مجرد بودند.
او افزود: طبقه اجتماعی قاتلان را با سه متغییر مهم یعنی تحصیلات، اشتغال ودر آمد بررسی کردم همه این افراد از طبقات اجتماعی سطح پایین اند. این به این معنا نیست که هرکسی جزء طبقه اجتماعی سطح پایین است حتما کج رو و مجرم می شود اما به این معناست که طبقه اجتماعی سطح پایین در هر صورت جزء یکی از ریسک فاکتورهاست. همچنین بیشتر این قاتلان در مشاغل بسیار پایین و نیمه وقت مشغول بودند و یا مجرمی بودند که جرم خود مثل دزدی را شغل تلقی می کردند.
چاقو؛ آلت قتاله قاتلان
صادقی بیان کرد: در قتل هایی که اغلب مردانه اند خیلی وقت ها در خیابان رخ می دهد. نوع اختلافاتی که بین قاتل و قربانی بوده بیشتر پیرامون مشکلات اقتصادی، اختلافات خانوادگی، ضربه های عاطفی و مسائل جزیی مثل فحاشی، درگیری بر سر پارک خودرو و … ( که در این مطالعات بیشترین تعداد را شامل می شود) بوده و بیشتر آلت قتاله ای که قاتلان استفاده کردند چاقو بوده در قتل ستایش هم می بینیم که با ضربه چاقو به قتل رسیده است. خفه کردن، استفاده از قرص های برنج و کتک کاری (هل دادن) از دیگر آلات قتاله بوده است.
وی اظهار داشت: بیشتر مجرمانی که با آنها گفتگو کردم دارای سو سابقه به خاطر سرقت، مواد مخدر و جرائم مربوط به سیستم پرخاشگری بودند. در اینجاست که باید به سیستم قضاییمان ایراد بگیری که چرا مجرمی که به جرم ضرب و شتم یا پرخاشگری وارد سیستم قضایی می شود بعد از سه ماه بدون اینکه برایش کلاس مهارت خشم بگذاریم و یا ارزیابی داشته باشیم که آیا متنبه شده یا خیر دوباره به جامعه بر گردانده می شود. متاسفانه سیستم های تنبیهی ما خیلی نقش بازدارندگی در جرم ندارند.
این جامعه شناس تصریح کرد: اکثر قاتلانی که آنها را مطالعه کردم، مصرف کننده شیشه هستند و از سر توهمی که به آنها دست می دهد حس قدرت به سراغشان می آید و فکر می کنند می توانند جان یک نفر را بگیرند.
ریسک فاکتورهایی که احتمال صدمه و آسیب را بالا می برند
وی در ادامه به ریسک فاکتورهایی که احتمال صدمه و آسیب را بالا می برند اشاره کرد و مذکر بودن، روحیه پرخاشگری، روحیه ماجراجویی، عدم مسئولیت پذیری، تحریک پذیری، شهرت طلبی و … را از جمله ریسک فاکتورهای سطح فردی و والدین ضد اجتماعی، ضعف ارتباط والدین با فرزندان ، خشونت های خانوادگی و عدم تعهد اخلاقی و دینی را از ریسک فاکتورهای سطح خانوادگی عنوان کرد.
این جامعه شناس همچنین موقعیت های همالانی و جرم خیز بودن را در سطح محلی به عنوان ریسک فاکتور معرفی کرد و درمورد سطح کلان اجتماعی نیز بیان کرد:۵۰ درصد از جرایم کشور ما در ۳ تا ۵ درصد از مناطق رخ می دهد. پس از انقلاب هیچ کدام از دولت ها توانایی تنظیم روابط اجتماعی را نداشتند.
صادقی در پایان در نتیجه گیری در مورد قتل ستایش گفت: در این مورد کار عجیب و غریب رسانه ای صورت می گیرد و حتی به آن جنبه سیاسی می دهند و در روابط قومی و قبیله ای تعریف می کنند. بعد از مرحله سیاسی آن را امنیتی می کنند. ما باید از تحلیل هایی که جاده را خاکی می کند و نمی گذارد قضیه را درست ببینیم پرهیز کنیم. قتل همیشه مورد غفلت روشنفکران واقع شده است. خارج از فضاهای سیاسی باید به این نوع مسائل نگاه کرد.
انتهای پیام