شفقنا افغانستان-پس از بیش از چهار دهه که اثری از گوزن بخارایی دیده نشده بود، همه فکر می کردند که این جانور در افغانستان از بین رفته است.
بیش از چهل سال مردم فکر می‌کردند که نسل آهو کمیاب باختری (آهو آسیای میانه) در افغانستان منقرض شده و با توجه به سالها تداوم جنگ در سراسر این کشور این موضوع جای تعجب نداشت.
اما در سال ۲۰۱۳ و در کمال ناباوری زیست شناسی به نام زلمی محب و یک گروه پژوهشگر یکی از این آهوها را دیدند.
نتایج پژوهش آنان اخیرا به چاپ رسیده و اتحادیه بین‌المللی حفاظت از محیط زیست (IUCN) که مرتب فهرست جانوران در حال انقراض را تهیه و منتشر می‌کند، قرار است موقعیت این گونه نایاب آهو را در فهرست خود تغییر دهد. این اقدامات نشان می‌دهند که هنوز هم این گونه جانور تا چه حد آسیب پذیر و در خطر است.
برای زلمی محب کشف آهو باختری (آهو بخارایی هم گفته شده) در افغانستان حادثه فوق العاده‌ای بود، حکایتی که نه فقط وضعیت این جانور که از شرایطی بسیار دشوار جان سالم به در برده، بلکه سرگذشت افغانستان را نیز بازگو می‌کند. آقای محب می‌گوید: “با خود می‌گفتیم عجب، ما قرار است وجود این گونه آهو را تایید کنیم، در حالیکه کارشناسان حفاظت از حیات وحش در ۴۵ سال گذشته از پیدا کردن این جانور در افغانستان ناامید شده بودند.”
آهو باختری که آهو آسیای میانه نیز نامیده می‌شود، زیرمجموعه آهوهای سرخ و ساکن آسیای میانه است. آنها معمولا در جوار رودخانه زندگی می‌کنند که محل رویش گیاه و علف و درختان است.
در دهه ۷۰ میلادی این نگرانی وجود داشت که نسل این جانوران رو به نابودی است. پژوهشگران در آن زمان می‌گفتند که فقط حدود ۱۲۰ راس از این آهوها در منطقه کوچکی در ناحیه تخار، در شمال شرقی افغانستان و در جوار مرز با تاجیکستان باقی مانده است.
چند سال بعد در سال ۱۹۷۹ نیروهای شوروی افغانستان را اشغال کردند و این آغاز جنگی شد که ۹ سال طول کشید و در نتیجه آن صدها هزار نفر کشته و میلیونها نفر از افغانستان گریختند. پس از خروج نیروهای شوروی جنگ داخلی ویرانگری در این کشور شروع شد.
در سال ۱۹۹۶ طالبان به قدرت رسیدند تا سال ۲۰۰۱ که نیروهای ائتلاف به رهبری آمریکا با هدف سرنگونی طالبان افغانستان را اشغال کردند.
از آن زمان تاکنون با وجود اداره امور کشور توسط حکومت مرکزی هنوز هم شورشیان مسلح به فعالیت ادامه می‌دهند و کنترل بخش‌هایی از کشور را در دست دارند.
زلمی محب دانشجوی مقطع دکترا در دانشگاه ماساچوست که به عنوان کارشناس محیط زیست با انجمن بین‌المللی حفاظت از حیات وحش نیز همکاری می‌کند، در توصیف ماموریت خود می‌گوید:”ما در آغاز کار خیلی مطمئن نبودیم ولی با این وجود به جستجو و پژوهش ادامه دادیم.”
ناحیه درقد در ولایت تخار در سالهای دهه هفتاد میلادی از معدود محیط های زندگی گوزن بخارایی تلقی می شد.او در راس یک گروه کوچک، جستجو برای یافتن این آهوها را در منطقه ای آرام در شمال افغانستان آغاز کرد ولی نگرانی‌های امنیتی نیز وجود داشت. “بالاخره ما یک آهو را پیدا کردیم و این خیلی هیجان انگیز بود.” آقای محب و گروهش با دیدن رد سم و مدفوع آهوها به این نتیجه رسیدند که این گونه جانوری هنوز در افغانستان وجود دارد.
“پیدا کردن چنین شواهدی ما را امیدوار کرد که این آهوها هنوز در منطقه وجود دارند”.
او اولین بار یک آهو ماده جوان را در ناحیه درگاه در جوار مرز با تاجیکستان پیدا کرد.
چالش‌های حفاظت از حیات وحش
آنها تحقیقات خود را با اندک امیدی شروع کردند، چون می‌دانستند چند دهه جنگ حتما روی حیات وحش افغانستان تاثیر گذاشته است.
زلمی محب می‌گوید: “جنگ و درگیریهای مسلحانه همواره برای جانوران وحشی و کل محیط زیست زیانبار است. شکار برای تغذیه، تخریب محیط زندگی و نابودی بیشه‌ها و جنگل‌ها در این مناطق روی وضعیت آهو باختری تاثیر گذاشته است.”
علاوه بر این مسلح بودن گروه کثیری از مردم به این معناست که هرکسی به راحتی می‌تواند حیوانات وحشی را شکار کند و به خاطر این وضعیت جمعیت آهوهای باختری کاهش یافت.
اعتقاد بر این است که بخشی از این جانوران که تعداد دقیق آن مشخص نیست، در طول جنگ به خاک تاجیکستان مهاجرت کرده و از تیرس گلوله خود را در امان نگاه داشته‌اند.
آقای محب معتقد است به این دلیل بسیاری از آهوهای باختری توانسته‌اند جان سالم به در ببرند.
اما اسلحه تنها عاملی نیست که امروزه این آهوها را به خطر می‌اندازد. به گفته آقای محب خانواده‌های متمول این آهوها را اسیر کرده و مثل حیوانات خانگی نگه می‌دارند. این هم یکی دیگر از معضلاتی است که این جانور با آن روبرو است.
در عین حال جستجو و پژوهش در مناطقی که سابقا محل درگیریهای نظامی بوده کار ساده‌ای نیست و آقای محب می‌گوید ورود به این مناطق نگرانی‌های خاص خود را دارد.
“ما تمام اقدامات لازم را انجام می‌دهیم که خطرات را برای خود و همکارانمان کاهش دهیم. کار در این زمینه گاهی دشوار ولی همیشه جالب است.”
اما کشف او برای فعالان محیط زیست و حفاظت از حیات وحش پیروزی مهمی بوده است.
جمعیت آهوهای جهان تا حد زیادی در نتیجه فعالیت‌های گوناگون برای حفاظت از حیات وحش از ۳۰۰ راس در سالهای دهه شصت میلادی به حدود ۱۹۰۰ راس افزایش یافته است.
تا چندی پیش در فهرست جانوران در حال انقراض که اتحادیه بین‌المللی حفاظت از محیط زیست تهیه می‌کند، آهو باختری به عنوان زیر مجموعه‌ای از گونه آهو سرخ جز حیواناتی دسته بندی شده بود که “کمترین نگرانی در مورد انقراض آنها” وجود دارد.
اما به گفته کریک هیلتون تیلر مسئول تنظیم فهرست اتحادیه بین المللی حفاظت از محیط زیست اکنون آهو باختری همراه با دو گونه دیگر که سابقا زیر مجموعه آهوهای سرخ قلمداد می‌شدند، در این فهرست موقعیت دیگری پیدا کرده و جز جانورانی دسته بندی شده اند که منتظر “ارزیابی” مجددند.
او می‌گوید:”ارزیابی از وضعیت این گونه جانوری در حال تکمیل و قرار است در ماه دسامبر منتشر شود.”
امروزه سازمانهای دولتی و نهادهای غیردولتی با همکاری یکدیگر اقداماتی برای حفاظت از حیات وحش در نقاط مختلف افغانستان انجام می‌دهند، از جمله استخدام ماموران شکاربانی و تقویت امور انتظامی و اجرای قانون.
آهو باختری در بخش‌هایی از خاک قزاقستان، ازبکستان، تاجیکستان و ترکمنستان نیز زندگی می‌کند.
زلمی محب می‌گوید:”بقا و وجود آهو باختری برای افغانستان بسیار مهم است و بخشی از میراث طبیعی و زیست محیطی این کشور است. با وجود همه چالش های مربوط به حفاظت از محیط زیست و حیات وحش می‌توان نتایج مثبت این کار برای بشریت را احساس کرد.”
پس از بیش از چهار دهه که اثری از آهو باختری دیده نشده بود، همه فکر می‌کردند که این جانور در افغانستان از بین رفته است.
جنگ با نیروهای شوروی تلفات انسانی فراوانی به جا گذشت و در عین حال روی محیط زیست و طبیعت کشور نیز تاثیر زیادی داشت. ناحیه درگاه در ولایت تخار در سالهای دهه هفتاد میلادی از معدود محیط های زندگی آهو باختری تلقی می شد. جنگ دهه هشتاد در افغانستان مصیبت های فراوانی به بار آورد. سازمانهای دولتی و نهادهای غیردولتی با همکاری یکدیگر در نقاط مختلف افغانستان برای حفاظت از حیات وحش اقداماتی انجام می دهند. یک کارمند باغ وحش جدید کابل به یک آهو (که گفته می شود از گونه باختری نیست) غذا می دهد.
منبع: بی بی سی
انتهای پیام