حرکت اسلامی ازبکستان در پی ایجاد حکومت اسلامی در ازبکستان است شمال افغانستان در گذشته از پایگاه‌های سنتی گروه‌های شورشی مانند طالبان یا گروه موسوم به دولت اسلامی (داعش) به شمار نمی‌رفت. اما در سال‌های اخیر فعالیت این گروه‌ها در مناطق مختلف شمال افغانستان افزایش چشم‌گیری یافته است.
هرچند فعالیت گروه موسوم به دولت اسلامی (داعش) عمدتا در شرق افغانستان به ویژه در ولایت ننگرهار تمرکز داشته است اما حمله اخیر (۲۰ژوئن) نیروهای منسوب به داعش بر مرکز ولسوالی درزاب ولایت جوزجان حضور این گروه در شمال افغانستان را به رخ کشید. ده‌ها تن از نیروهای امنیتی و افراد غیرنظامی در این حمله جان باختند.
نیروهای طالبان و داعش عمدتا در ولسوالی‌های درزاب و قوش تیپه ولایت جوزجان، ولسوالی‌های صیاد و کوهستانات ولایت سرپل و ولسوالی‌های بلچراغ و گرزیوان ولایت فاریاب حضور دارند که این ولسوالی‌ها در یک جغرافیایی متصل به هم قراردارند و این منطقه یک مثلث شورش‌گری را در شمال افغانستان تشکیل داده است. بیشتر ساکنان این مناطق را ازبیک‌ها تشکیل می‌دهند .از این رو پیکارجویان حرکت اسلامی ازبکستان بیشتر در این ساحه تجمع کرده‌اند.
این ساحه کوهستانی امکان تردد آزاد پیکارجویان حرکت اسلامی ازبکستان را در بین ولایت‌های مختلف شمال افغانستان فراهم کرده است.
به گفته مقام‌های محلی از دو سال بدین سو راه‌های مواصلاتی ولسوالی‌های درزاب و قوش تیپه ولایت جوزجان با مرکز این ولایت به دلیل حضور گروه‌های شورشی مسدود است و دولت تجهیزات مورد نیاز نیروهای خود را تنها از طریق هوا می‌تواند به این ولسوالی‌ها بفرستد.
با آنکه شمار دقیق نیروهای منسوب به داعش در شمال افغانستان مشخص نیست اما بای مراد، ولسوال درزاب ولایت جوزجان مدعی است که شمار آنها در این ساحه به دو هزار نفر می‌رسد که چند صد نفر آنها را نیروهای حرکت اسلامی ازبکستان از متحدان گروه داعش تشکیل می‌دهد .
طاهر یولداشمولوی عبدالطیف عزیزی، والی جوزجان، می‌گوید جنگجویان داعش علاوه بر تمویل از منابع خارجی، از منابع محلی نیز خود را اکمال می‌کنند. ازجمله قاچاق مواد مخدر، جمع‌آوری عشر و زکات از مردم و اخذ پول از بازرگانان محلی.
آقای عزیزی می‌گوید، علی‌رغم درخواست‌های مکرر آنها برای انجام عملیات تصفیه‌ای گسترده در این مناطق، دولت مرکزی به درخواست آنها اعتنای لازم نکرده است.
حرکت اسلامی ازبکستان تحت حمایت طالبان
حرکت اسلامی ازبکستان که به رهبری طاهر یولداش و جمعه نمنگانی در دهه نود میلادی با هدف ایجاد یک نظام اسلامی در ازبکستان در ولایت فرغانه این کشور تشکیل شده بود، در زمان حاکمیت طالبان به افغانستان آمد.
نیروهای این گروه که با ملا محمد عمر رهبر درگذشته طالبان بیعت کرده بودند و از حمایت طالبان و القاعده برخوردار بودند، در صفوف طالبان می‌جنگیدند.
هرچند بیشتر افراد این گروه را جنگجویان ازبکستانی تشکیل می‌دهد اما شماری از اتباع دیگر کشورهای آسیای میانه و قفقاز نیز در این گروه حضور دارند.
به دنبال سقوط رژیم طالبان در پایان سال ۲۰۰۱ ، نیروهای حرکت اسلامی ازبکستان که بیشتر در نواحی شمال افغانستان (عمدتا در شهر مزار شریف) سکونت داشتند، نیز متواری شدند و بیشتر جنگجویان این گروه که همراه با خانواده‌های‌شان به افغانستان آمده بودند، به مناطق مرزی پاکستان به ویژه در منطقه وزیرستان نقل مکان کردند و در این ساحه فعالیت داشتند.
این گروه که در ابتدا برعلیه رژیم خودکامه اسلام کریمف در ازبکستان ظهور کرد، در سال‌های پس از سقوط طالبان در نواحی کوهستانی مرزی میان افغانستان و پاکستان برای بقای خود تلاش می‌کرد.
آهسته آهسته این گروه در جنگ‌های طالبان علیه نیروهای افغان و آمریکایی در افغانستان و حملات این گروه در پاکستان سهم فعال‌تری گرفتند واز اهداف اولی خود که جنگ علیه رژیم‌های خودکامه آسیای میانه بود، فاصله گرفتند.
رویای خلافت اسلامی اعضای جوان حرکت اسلامی ازبکستان
نسل جدید اعضای حرکت اسلامی ازبکستان بیشتر از آسیای میانه، با نواحی مرزی افغانستان و پاکستان آشنا هستند. آنها با زبان‌های محلی مردم در افغانستان و پاکستان آشنایی کامل پیدا کردند.
به دنبال کشته شدن طاهر یولداش در حمله یک پهپاد آمریکایی در سال ۲۰۰۹ و بعد از آن کشته‌شدن عثمان عادل جانشین او، عثمان غازی رهبر جدید این گروه تعیین شد. عثمان غازی خواست، دوباره حرکت اسلامی ازبکستان را به اهداف اولیه این گروه که همانا مبارزه برای ایجاد خلافت اسلامی بود، نزدیک‌تر سازد.
جوزجان از ولایت‌های شمالی کشور است
بوجود آمدن گروهی تروریستی داعش در عراق و سوریه برای این گروه که با سرکوب‌های شدیدی در جنگ‌های میان گروهی در وزیرستان مواجه شده بودند، مژده‌ای تازه بود. این بود که از سال ۲۰۱۴ به بعد عثمان غازی تلاش‌های خود را برای نزدیکی با داعش آغاز کرد.
به دنبال تشکیل ‘ولایت خراسان ‘ در چارچوب داعش بخشی از حرکت اسلامی ازبکستان به رهبری عثمان غازی با داعش بیعت کرد و این گروه به جای پرچم سفید طالبان، پرچم‌های سیاه داعش را به اهتزاز درآوردند.
این دقیقا زمانی بود که خبرها در مورد مرگ ملا محمد عمر، رهبر طالبان، درز کرده بود. عثمان غازی و بخشی از نیروهای حرکت اسلامی ازبکستان پس از مرگ رهبر طالبان که با او بیعت کرده بودند، دیگر دلیلی برای ادامه حمایت از گروه طالبان نمی‌دیدند و رهبران جدید این گروه را دست‌‍نشانده دولت پاکستان می‌دانستند. همین بود که انشعاب‌های جدید در حرکت اسلامی ازبکستان پدیدار شد.
برخی از کارشناسان امنیتی به این باوراند که در چند سال اخیر حرکت اسلامی ازبکستان دیگر از انسجام و یک‌پارچگی پیشین برخوردار نیست و شهروندان آسیای میانه و جنگجویان ازبیک در چارچوب گروه‌های متفاوت می‌جنگند. از آن جمله به گروه‌های “جماعت البخاری”، گروه “توحید و جهاد” و “حرکت اسلامی ازبکستان” اشاره می‌کنند.
برخی از شهروندان ازبکستان نیز در چارچوب گروه هایی مانند “جبهه النصره” در خاورمیانه فعالیت می‌کنند. این در حالی است‌که برخی از اعضای حرکت اسلامی ازبکستان کماکان به تحریک طالبان افغانستان وفادار مانده‌اند و در نقاط مختلف شرق و شمال افغانستان در صفوف این گروه فعالیت دارند.
جایگاه حرکت اسلامی ازبکستان در میان گروه داعش
هرچند آمار دقیقی از شهروندان کشورهای آسیای میانه که در سوریه در صفوف داعش می‌جنگند، وجود ندارد اما برخی منابع شمار آنها را بین ۲-۴ هزار نفر تخمین می‌زنند که سومین گروه بزرگ پس از شهروندان خاورمیانه و کشورهای غربی در صفوف گروه داعش به شمار می‌روند.
همچنین در حال حاضر، یکی از رهبران ارشد شاخه “ولایت خراسان” گروه داعش در افغانستان، فردی به نام معاویه است که از اعضای حرکت اسلامی ازبکستان است.
در ماه اپریل/آوریل سال جاری نیروهای آمریکایی اعلام کردند که عبدالرحمن الازبیکی از دستیاران نزدیک ابوبکر البغدادی رهبر گروه داعش در حمله این نیروها در سوریه کشته شده است.
این نشان می‌دهد که حرکت اسلامی ازبکستان همان‌گونه که در میان طالبان توانستند به مقام‌های بلندی برسد، اکنون در میان گروه داعش نیز از جایگاه خوبی برخوردار است.
حق نشر عکسOTHERدر گذشته گروه‌های مانند طالبان و یا داعش به دلیل تفاوت‌های قومی و زبانی کمتر توانسته بودند در شمال افغانستان نفوذ کنند. اما این گروه‌ها برای جلب حمایت مردم محل، اخیراً در استراتیژی خود تغییرات وارد کردند و شماری از ازبیک‌ها و ترکمن‌های محل را به عنوان والی‌های نام نهاد و فرماندهان محلی در ولایات شمالی افغانستان تعیین کردند که این امر باعث شد تا نفوذ این گروه‌ها در مناطق شمال افغانستان به طرز بی سابقه‌ای افزایش یابد.
وحید مژده تحلیلگر مسائل سیاسی افغانستان به این باور است که تعیین یک رهبر ازبیک برای ولایت خراسان ازسوی داعش نه تنها به منظور افزایش نفوذ این گروه در میان ازبیک‌های شمال افغانستان صورت گرفته است، بلکه این گروه می‌خواهد با این اقدام راه را برای اعمال فشار و تهدید به کشورهای آسیای میانه در آینده هموار سازد.
ایجاد مراکزآموزش‌های نظامی برای نوجوانان در شمال افغانستان
پس از آمدن دوباره این گروه به افغانستان بخشی از این گروه نتوانست اتحاد خود را با طالبان حفظ کنند، در نزاع‌های محلی و جنگ‌های میان گروهی در ولایات شرقی و جنوبی افغانستان شماری از اعضای حرکت اسلامی ازبکستان کشته شدند.
در دو سال گذشته خبرهایی مبنی بر کشته شدن عثمان غازی رهبر جوان شاخه داعش این گروه در جنگ‌های ولایت ارزگان افغانستان نیز منتشر شد. همچنین برخی از آگاهان امور به این باوراند که عبدالرحمن یولداش پسر بزرگ طاهر یولداش، رهبری بخشی از حرکت اسلامی ازبکستان را به عهده گرفته است.
ذبیح الله امانی، سخنگوی والی فاریاب می‌گوید که عبدالرحمن یولداش اخیرا به شمال افغانستان آمده و در روستاهای ولایت‌های جوزجان و سرپل دیده شده است.
آقای امانی می‌گوید، عبدالرحمن یولداش برای تمویل مالی نیروهای این گروه به شمال افغانستان آمده بود تا این گروه بتواند نیروهای جدید را جلب و جذب کند.
رحمت الله ترکستانی، فرمانده پلیس جوزجان می‌گوید که نیروهای حرکت اسلامی ازبکستان علاوه بر تبلیغات دینی و تشویق مردم به جهاد در مناطق تحت کنترل‌شان، مراکزی را برای آموزش فنون جنگی و مین‌گذاری برای کودکان و نوجوانان ایجاد کرده‌اند.
وحید مژده، کارشناس امور سیاسی، به این باور است که فقر، بیکاری و نارضایتی مردم از دولت مرکزی افغانستان باعث شده تا گروه‌های مختلف شورشی به آسانی بتوانند از میان مردم سربازگیری کنند.
باآنکه مقامات ولایات شمالی افغانستان از حضور نیروهای حرکت اسلامی ازبکستان و داعش در این مناطق ابراز نگرانی می‌کنند اما وحید مژده به این بار است که داعش درشمال افغانستان نیرومند نیست؛ بلکه او می‌گوید دولت برای دریافت حمایت بیشتر جهانی این گروه را بزرگ‌نمایی می‌کند که اینکار به باور او به سود طالبان تمام شده است.
آقای مژده همچنین معتقد است که نبود ژنرال عبدالرشید دوستم معاون اول ریاست جمهوری افغانستان و از فرماندهان قدرتمند شمال در داخل افغانستان که آقای مژده آنرا کنارزدن آقای دوستم از سوی دولت و به درخواست آمریکایی‌ها می‌خواند، باعث خواهد شد تا صفوف نیروهای داعش در شمال افغانستان تقویت یابد.
او می‌گوید، شماری از نیروهای تحت رهبری ژنرال دوستم، در نبود او چاره‌ای جز پیوستن به داعش ندارند.
به گفته او این نیروها در گذشته با دیگر گروه‌های محلی مانند جمعیت اسلامی درگیر بودند و همچنین با طالبان نیز جنگیده‌اند؛ از این رو اکنون آنها نمی‌توانند به آن گروه‌ها بپیوندند و ازآنجایی که از دولت مرکزی نیز ناراض اند، داعش می‌تواند تنها گزینه و چتر حمایتی برای این نیروها باشد.
حرکت اسلامی ازبکستان تهدیدی برای کشورهای آسیای‌میانه
اخیرا عامل برخی حملات در کشورهای مختلف از جمله حمله استهکلم سوئد، حمله در کلوب شبانه در استانبول و حمله به متروی مسکو همه شهروندان ازبکستان خوانده شدند.
این فعالیت جهانی حرکت اسلامی ازبکستان را نمایش می‌دهد. اما توماس غوتیش، تحلیلگر آلمانی می‌گوید در حال حاضر نیروهای حرکت اسلامی ازبکستان در حال فرارند و نمی‌توانند تهدیدی برای کشورهای آسیای‌میانه خوانده شوند.
به باور او این کشورهای آسیای‌میانه و روسیه است که از تهدید داعش به عنوان ابزار سیاسی برای ارعاب مردمان ناراضی از سیاست‌های دولت‌های این منطقه و بهانه‌ای برای سرکوب مخالفان خود استفاده می‌کنند.
ولی وحید مژده تحلیلگر افغان می‌گوید شاید داعش در حال حاضر تهدید بزرگی به شمار نرود، اما اگر به مشکل داعش رسیدگی نشود، این گروه می‌تواند در آینده تهدید‌های جدی را متوجه افغانستان و کشور های آسیای میانه سازد.
اکنون که داعش زمین‌های بیشتر را در خاورمیانه از دست می‌دهد، برخی کارشناسان به این باورند که اگر داعش سقوط کند، نیروهایی ازبیکی که در صفوف این گروه می‌جنگیدند، بار دیگر به آسیای میانه و مناطق خارج از کنترل دولت در افغانستان بازخواهند گشت و زندگی در خفا را آغاز خواهند کرد.
اما این نیروها عقاید افراطی و تجربه‌های جنگی را که در خاورمیانه اندوخته‌اند، نیز با خود به آسیای میانه و افغانستان خواهند آورد و این می‌تواند در دراز مدت چالش جدی را متوجه دولت‌های آسیای میانه و دولت‌های منطقه بسازد.
محب مدثر-بی بی سی
انتهای پیام
www.af.shafaqna.com
