شفقنا افغانستان، کتابخانه عمومی کابل تنها کتابخانه عمومی دولتی در شهر کابل و با سابقهترین کتابخانه در کل افغانستان، هنوز بودجهای برای خرید کتاب ندارد و چشمانتظار کمکهای خارجی است.
با رشد سریع طبقه باسواد افغانستان در دهه گذشته و نبود منابع کافی آموزشی، نیاز مبرم برای ایجاد نظام کارآمد کتابخانه های عمومی بوجود آمده است.
تنها کتابخانه عمومی پایتخت که در عین حال نقش کتابخانه ملی را نیز دارد، قادر به ارائه خدمات لازم نیست. کتابخانه عمومی کابل مجموعهای نامرتب از کتابهایی است که در طول سالهای گذشته به آن اهدا شده که معمولا کهنه و فرسوده شدهاند. این کتابخانه بودجه لازم برای گسترش و کارمندان فنی نیز ندارد.
«قیوم سروش» پژوهشگر شبکه تحلیلگران افغانستان که بارها از این کتابخانه برای تحقیقات در دوران دانشگاه و برای تحقیق شبکه تحلیلگران افغانستان بازدید کرده به جستجوی پاسخ به این پرسش پرداخته که چرا تلاشهای ملی و بینالمللی برای رشد سواد و سواد آموزی، شامل نوسازی و بهبود وضعیت کتابخانههای عمومی افغانستان نشده است.
به باور وی تلاش برای بهبود خدمات کتابخانهها پیامد منطقی رشد دانش و آموزش در افغانستان است.
در اتاق نیمه تاریک افغانستانشناسی کتابخانه عمومی کابل، «مسافر خروتی» مسئول این بخش، تلاش میکند تا کتابی را برای یکی از بازدیدکنندگان پیدا کند. او در میان قفسههایی که هزاران کتاب خاکآلود را در خود جای داده سرگردان است.
در این بخش از کتابخانه عمومی کابل کتابهایی در مورد تاریخ معاصر افغانستان، فرهنگ و ادبیات و حتی جغرافی و منابع طبیعی افغانستان نگهداری میشود. خروتی اگر بتواند کتابی را پیدا کند بیشتر به این دلیل خواهد بود که او زمانی آن کتاب را در قفسهای دیده است. هر چند در این بخش از کتابخانه عمومی کابل بیش از 6500 جلد کتاب نگهداری میشود اما هیچ فهرستی از آنها وجود ندارد. بخشی از این کتابها به دلیل نبود جای به راهرو شعبه افغانستانشناسی منتقل شدهاند.
7 هزار جلد کتاب در 7 شعبه
این بخش یکی از هفت شعبه کتابخانه عمومی کابل در چهارراه ملک اصغر در چند صد متری کاخ ریاست جمهوری است. شعبه رفرنس (با 4700 جلد کتاب در مورد تفسیر قرآن کریم و تاریخ جهان)ِ، تالار مطالعه (با 20000 کتاب که آن را تالار علوم اجتماعی نیز میگویند) شعبه توزیع (با 2500 کتاب گوناگون) شعبه کودکان (با 7899 کتاب که در آن کتابهای زبانهای روسی، انگلیسی، آلمانی و فرانسوی نیز موجود میباشد)، شعبه مجلات و شعبه ادبیات (با 5530 کتاب دری و پشتو) از دیگر بخشهای این کتابخانه میباشند. به طور کل این کتابخانه دارای نزدیک به هفتاد هزار جلد کتاب میباشد.
غلام فاروق نیلاب در کتاب «تکامل تاریخی کتابخانهها در افغانستان» که در سال 1361 نوشته شده آورده است: این کتابخانه در سال 1345 با شعار «کتاب برای همه» آغاز به فعالیت کرد اما اساسنامهای که نشان دهد حوزه اصلی کار این کتابخانه چیست و برای چه کسانی کتاب ارائه خواهد داد، وجود ندارد.
کتابخانه عمومی کابل تنها کتابخانه عمومی دولتی در کابل و با سابقهترین کتابخانه عمومی در افغانستان است. آن گونه که «حمیدالله شهرانی» رئیس کتابخانههای عمومی افغانستان میگوید، از آنجا که افغانستان کتابخانه ملی ندارد، کتابخانه عمومی کابل نقش آن را نیز ایفا میکند.
با این حال، چالشهای جدی برای مسئولان کتابخانه عمومی کابل وجود دارد. آنها باید کتابخانه را در کشوری مدیریت کنند که با آمار بالای بیسوادی (45 درصد برای مردان و تنها 17 درصد برای زنان) روبرو است. آنان همچنان با چالشهایی نظیر نبود بودجه کافی، نداشتن کارمندان فنی و نبود فرهنگ کتابخوانی در مدارس و خانوادهها مواجه میباشند.
کلکسیونهای ناقص و کهنه
کتابخانه عمومی کابل در نقش کتابخانه ملی باید دارای بهترین مجموعه از کتابها در سطح کشور باشد. هر چند در مقایسه با کتابخانههای دیگر ممکن است این نکته درست باشد، اما مجموعه کتابهای آن روی هم رفته ناقص و اغلب کتابهای آن به دلیل کیفیت پائین اوراق چاپ و یا هم رطوبت ناشی از جوشاندن آب برای چای و طبخ غذا برای کارمندان در راهروهای کتابخانه، فرسوده شده است.
همچنین رطوبت به دلیل ناقص بودن سیستم تهویه (که روزانه فقط برای استفاده کارمندان فعال و شبها خاموش میباشد) و نیز درب و پنجره ناقل رطوبت، به داخل این بنا نفوذ میکند.
کلکسیونهای این کتابخانه در طول سالهای متمادی بوجوده آمده است، اما از هیچ نظم مشخصی پیروی نمی کند. کتابهای زیادی در قفسههای آن، فاقد ناشران با اعتبار و از نظر سیاسی بیطرف نبوده و روی هم رفته از سوی نویسندگان آن به کتابخانه اهدا شده است.
به طور مثال در بخش افغانستانشناسی کتابخانه عناوین محدود از کتابهای تازه وجود دارد، اما نشانهای از اشتراک آن درژورنالهای معتبر علمی که در سالهای گذشته هزاران مقاله و کتاب منتشر کرده است، وجود ندارد. شاید بهترین کلکسیون کتابخانه عمومی روزنامههای افغانستانی است که از سال 1299 شمسی به این سو جمع آوری شده است.
جای خالی کتابهای تازه منتشر شده
هر چند امروزه چاپ و انتشار کتاب در افغانستان در مقایسه با هر زمان دیگری رونقی بیسابقه دارد، اما کتابخانه عمومی کابل تعداد بسیار محدودی از آن را به دست میآورد. یکی از دلایل عدم دریافت کتابهای تازه چاپ شده این است که کسی نمیداند چه کتابهایی تازه به بازار آمده است. تنها در سال 1391 بود که دولت افغانستان قادر به ایجاد شماره بین الملی کتاب (ISBN) شد که طبق آن به هر کتاب یک شماره تعلق میگیرد. اما به دلیل آنچه ناشران مشکلات فنی میخوانند، حتی اکنون هم تمام کتابهای چاپ شده (ISBN) دریافت نمیکنند.
مشکل عمده دیگر نبود بودجه برای خرید کتاب است. کتابخانههای عمومی افغانستان به جز بودجه عادی هیچ پولی را برای خرید کتاب دریافت نمیکنند. این بدان معناست که کتابخانهها برای دریافت هر نوع کتاب متکی به اهدای کتاب از سوی ناشران و کشورهای کمککننده میباشند. اما کتابهای اهدا شده معمولا عناوین بیربط و نامنظم میباشند که فقط فضای کتابخانه را پر میکنند و باعث دلسردی خوانندگان میشوند. شهرانی رئیس کتابخانه میگوید تعداد زیادی از کتابها- شامل داستان، تاریخ و فرهنگ افغانستانیها- در ده سال گذشته یکبار هم خوانده نشده است.
انتهای پیام