شفقنا افغانستان- این قاب امروز میخواهد ما را به دو قرن قبل ببرد. میخواهیم امروز با قدیمیترین عکسی که از حرم مطهر رضوی به جا مانده آشنا شویم و از دریچه آن به حدود ۱۶۰ سال قبل بازگردیم.
تصویری که امروز مشاهده میکنید قدیمیترین عکس به جای مانده از حرم امام رضا(ع) است و در مجموعه مرکز اسناد آستان قدس رضوی نگهداری میشود.
اینجا نهر خیابان و صحن عتیق (انقلاب فعلی) در سال ۱۲۳۳ هجری شمسی است که آنتونیو جیانوزی، از عکاسان خارجی عصر قاجاریان آن را در این قاب ماندگار کرد.
در صحن کهنه حرم مطهر رضوی تا سال ۱۳۳۰ هجری شمسی نهری جاری بود که آب آن از ۶ فرسنگی مشهد مقدس، از جائی به نام چشمه کلاسب در شمال مشهد مقدس سرچشمه میگرفت و پس از طی مسافتی وارد شهر میشد.
آب این نهر پس از عبور از بالاخیابان وارد صحن کهنه میشد و از آنجا نیز از پائینخیابان میگذشت و در بیرون شهر به مزارع کشاورزی میرسید.
تا اوایل سال ۱۳۰۰ هجری خورشیدی، مشهد تنها دو خیابان شرقی و غربی داشت؛ بالاخیابان یا خیابان علیا که از فلکه دروازه قوچان شروع میشد و تا بست بالا یا بست علیا و صحن عتیق (صحن انقلاب) ادامه داشت و جزو محلات بزرگ شهر محسوب میشد. خیابان دیگر نیز پایین خیابان (ته خیابون در لفظ عامیانه مردم) نام داشت که از بست پایین یا بست سفلی به سمت شرقی تا محل پنجراه پایینخیابان فعلی امتداد داشت.
این خیابان سراسری، شهر مشهد را به دو بخش شمالی یا پشت به حضرت، شامل محلات قبر میر، نوغان، قتلگاه، تپل محله، آب میرزا و بخش جنوبی یا رو به حضرت شامل محلات باغعنبر، سراب، چهار باغ، ملک، کوچه ارگ، سرشور، عیدگاه و جدیدها تقسیم میکرد.
آبادانی شهر مشهد تا قبل از توسعه و خیابانکشیهای جدید بر محور و امتداد همین خیابان بود که محدوده آباد آن کمی پایینتر از میدان شهدا از کوچه باغ عنبر فعلی شروع و از قسمت شرقی به پنجراه پایینخیابان ختم میشد.
از کوچه باغ عنبر به بالا، آبادی و رونق چندانی وجود نداشت. امتداد بالاخیابان به سمت بالا یا غرب تا دروازه قوچان فعلی گذرگاه و معبر بیقوارهای بود که در بعضی نقاط از عرض فعلی خیابان پهنتر و در برخی محلها باریکتر بود و نهر آب خیابان به صورت جویی بدون دیواره جانبی از آن عبور میکرد و در اطراف آن هم کاروانسراهای بزرگ، محل نگهداری اسب و شتر، کارگاههای دباغی و صباغی و انبارهای غله و بوجاری وجود داشت.
نهر خیابان در دوره نیابت تولیت مرحوم محمدولی خان اسدی و به دستور او از هفت قنات که در حدود ۴۰ کیلومتری مشهد، در مسیر جاده قوچان قرار داشت تشکیل و آب آن قناتها به یکدیگر متصل شده بودند تا به صورت نهر وارد شهر شده و قسمتی از آب آشامیدنی و مصرفی شهر را تأمین کنند. میگویند مرحوم اسدی و اطرافیانش با زحمتهای فراوان و در مدتی طولانی و با هزینه سنگین توانستند آب خیابان را به مشهد رسانده و از وسط شهر عبور دهند.
حقیقتا باید بگوییم که این نهر و آن سقاخانه امروز یادگارهای تاریخی شهر مشهد هستند که تنها با تصاویری اینچنینی به جا ماندهاند و خاطرهها را زنده میکنند؛ دستمریزاد به عکاسان…
انتخاب شفقنا از آستان قدس رضوی
انتهای پیام