شفقنا افغانستان-تاجیکستان با وجود اینکه 24 است از زیر سلطه شوروی ها بیرون آمده چنان آیین های نوروزی را برپا می دارند که گویی هزاران سال است که این جشن ها را برگزار می کنند.
به گزارش شفقنا به نقل از ایرنا تا قبل از سال 1370، رژیم کمونیستی شوروی سابق که 80 سال بر جمهوری آسیای میانه از جمله تاجیکستان تسلط داشت تلاش می کرد که خاطرات و فرهنگ نوروزی ازمردم تاجیکستان زدوده شود ،اما تاجیکان با پایبندی به سنت های اصیل خود نوروز را زیرعناوین’عید بهار’و’جشن کشاورزان’زنده نگه داشتند.
جشن سنتی نوروز دراین کشور چند سالی است که احیا شده و مردم فرهنگ دوست تاجیک نوروز را به هم شادباش می گویند و پنج روز اول بهار هر سال نیز به مناسبت جشن های نوروزی در این کشور تعطیل رسمی اعلام شده است.
بسیاری ازنوزادانی که روز20یا 21 مارس (مطابق با اول نوروز) در استان بدخشان تاجیکستان به دنیا می آیند، به دلیل محبوبیت فراوان جشن نوروز در این سرزمین، «نوروز» یا «نوروزشاه» یا «نوروزگل» نام می گیرند.
آیین های نوروزی تاجیک ها با سبکی که در ایران برگزار می شود، مقداری تفاوت دارد.
در تاجیکستان مراسم سیزده بدر و یا مراسم چهارشنبه سوری وجود ندارد و فقط جشن نوروز در یک یا دو روز تجلیل می شود. نوروز در این کشور به نام «جشن بزرگ»، معروف است.
جشن بزرگ نوروز درتاجیکستان به شکل دسته جمعی و در دو سه روز اول خلاصه می شود. همه مردم شهر در محلی به نام نوروزگاه جمع شده ودراین مکان، بخصوص روز اول برنامه های مختلف فرهنگی هنری ورزشی برای آنها اجرا می شود.
دکتر علی اصغرشعردوست سفیر سابق ایران در تاجیکستان و محقق تاریخ تاجیکستان می گوید که با وجود تلاش های نظام شوروی سابق برای فاصله گرفتن تاجیکان از فرهنگ و آیین های خود از جمله نوروز ، اما این مناسبت باستانی برای مردم تاجیکستان، جشنی ملی و دیرینه است و مردم این کشور جشن نوروز را بسیار محترم می شمرند.
وی افزود: تاجیکان ازدیرباز نوروز را مقدس می دانند و با دعا و نیایش های ویژه که در رسوم گل گردانی، سمنو پزی ، کلوچه پزی دارند به استقبال نوروز می روند و رسیدن بهار را با گل گردانی گل های نرگس، سیاه گوش وگل های بهمن خبر می دهند.
علاوه بر جشن عمومی نوروز در تاجیکستان، تاجیکان آیین های نوروزی را بخصوص درشهرهای خجند و بدخشان با ویژگی دیگری برگزار می کنند.
«خانه تکانی» یا «جاروب بندان» یکی از این آیین هاست که معمولاً روز 19 مارس برگزار می شود. اشیای خانه را به تمام بیرون می برند، گرد و غبار را از در و دیوار و طاقچه ها می زدایند، پشت بام ها را می روبند و هزار-اسپند دود می کنند.
زنان خانواده با آرزوی پرباری و برکت سال نو، جلد منقش کلاه های گردی را به آرد می زنند و بر دیوارهای دودخوردۀ خانه، نقش گل می آفرینند.کودکان با گچ سفید روی دیوار نقش گل و بلبل و آهو و بز کوهی می کشند. رنگ سفید در روزهای نوروز نقش نمادین دارد و همه جا به چشم می خورد.
در حالی که زنان و کودکان سرگرم آرایش خانه ها هستند، مردان خانواده شاخه های بلند درختان را می برند و با کارد روی آنها گل می تراشند.سپس شاخه های آراسته را با ندای’شاگون بهارمبارک!’ وارد خانه می کنند ودرسوراخ های پنج ستون خانه استوار می کنند.
در روز نوروز دختران جوان با لباس های تازه و رنگارنگ میان درختان باغ تابی می بندند و سوارش می شوند و تاب بازی می کنند. در حالی که یکی مشغول تاب سواری است، دیگران دف می زنند و سرودهای نوروزی می خوانند و تاب هر دختری بالاتر برود، برایش در طول سال نو بخت بلندتری را پیشگویی می کنند.
یکی دیگر از آیین های نوروزی در تاجیکستان «کلا غزغز» است. کودکان و نوجوانان و گاه افراد بزرگسال تر روسری می بندند و گروه گروه کو به کومی گردند و با شعر و شعارهای نوروزی به خانه های مردم سر می زنند.درجریان این آیین برخی به خواسته های دیرین خود می رسند. اما برای برآورده شدن خواسته شان این افراد باید روسری خود را به گونه ای بر فراز خانه ها پرت کنند که از راه «روزنه»’ واقع درمرکز سقف خانه های چارگوش بدخشی، به درون خانه بیافتد.آن گاه آن فرد خوش اقبال می تواند با ندای بلند«ای پدر، برخیز، نوروزی بیار» از صاحب خانه ارمغان نوروزی بخواهد.
در گذشته خواسته ها فروتنانه بود و با شیرینی و حلوا محدود می شد. اما اکنون برخی ترجیح می دهند تلفن همراه و دستگاه ضبط صوت و چیزهایی از این دست هم بخواهند.
شماری هم چه درگذشته وچه اکنون بااستفاده ازاین فرصت ازدخترخانواده خواستگاری می کنند.پدرخانواده مجبوراست به خواسته های مهمان تن دهد، چون بنا به باور مردم، در روز نوروز کسی نباید زیر روزنه خانه را نومید ترک کند.
آتش بازی هم از مراسم رایج نوروزهای تاجیکستان است . جوانان دور هیمه آتش رقص و بازی می کنند و از فراز آن می جهند و می گویند: «سرخی من از تو، زردی تو از من».
درشب نوروز درمزار بزرگواران که در بدخشان تاجیکستان «آستان» گویند، آتش روشن می کنند و مردم به زیارت مزارها می روند و سنگ آتش را سه بار می بوسند و به دیده ها می مالند. این آیین می تواند بازمانده رسم زرتشتی «فروردینگان» باشد که اکنون هم در میان زرتشتیان معمول است.
سمنو پزان یکی از این آیین های نوروزی در تاجیکستان است.
سمنک یا سمنو از بهترین غذاهای نوروزی است که از جوانه گندم و آرد تهیه می شود ویکی از اجزای اصلی سفره هفت سین یا خوان نوروزی به شمار می آید. البته مراسم سمنوپزان در کشورهای افغانستان، ایران، تاجیکستان و ازبکستان مهم ترین رسم نوروزی است.باوجود این، این خوراکی دراین کشورها به ندرت در طول سال خورده می شود و تنها در نوروز زینت بخش سفره های نوروزی است.
این غذا در کشورهای دیگر به نام های سمنی٬ سوملک٬ سومنک وسومولوک هم شناخته می شود.اما در تاجیکستان مهمترین خوراکی تاجیکان برای نوروز که در تمام مناطق تاجیکستان عمومیت دارد، سمنو است که هنگام پختن آن نواهایی نظیر،«بوی بهار است سمنک ، آش نهار است سمنک، از گل گندم سمنک، خوردن مردم سمنک» را سر می می دهند.
آیین تهیه و پخت سمنک یا سمنو در همه مناطق این کشور هنوز هم باقی است و پس از اعلام استقلال به جدول جشن های رسمی عید نوروز وارد و دوباره احیا شده است.
نان تاجیکی اگرچه همواره خوشمزه و پرطرفدار است اما در ایام نوروز با پیوستن انواع شیرینی های محلی از طعم و جاذبه بیشتری برخوردار می شود.
آیین پخت سمنک نوروزی که تا به حال بیشتر خاص مردم روستاهای تاجیکستان بود، هم اکنون در میان ساکنان شهرها نیز اجرا می شود. سمنک را در تاجیکستان عمدتا زنان می پزند و برای این کار از قبل در ظروف روباز گندم را به خیس می گذارند و تا زمان سبز شدن دانه های گندم انتظار می کشند.
درروزهای آمادگی برای برپایی جشن نوروزشیره این گندم راباآردمخلوط کرده به دیگ می ریزندوروی آتش برای پخت می گذارند. پخت سمنک از صبح زود دو روز قبل از عید آغاز می شود و برای این که سمنک خیلی دیر می پزد، زنان طباخ گرد دیگ جمع شده و تا پخت آن با زدن دف در وصف نوروز ترانه می خوانند. به عقیده تاجیک ها، در زمان پخت سمنو حاجتمندان می توانند حاجت بگیرند و بیماران نیز شفا یابند و به این خاطر سمنو به معنی استقبال از بهار و در بین تاجیک ها شفابخش است.
در مراحل آخر پخت این خوراکی عیدانه زنان با آرزوی نیک به داخل دیگ سمنک هفت دانه سنگ خرد و چهارمغز (گردو) می اندازند. گفته می شود هنگام توزیع سمنو این سنگها و گردوها به کاسه هر کسی افتاد، وی به آرزویش خواهد رسید.
یکی دیگر ازمراسم مهم وابسته به نوروز وکارهای کشاورزی«گل گردانی» نام دارد.مراسم گل گردانی را «بایچیچک» یا «بایچیچک گویی» نیز می نامند. مردم تاجیک از زمان های قدیم به مناسبت بیداری طبیعت و آغاز شکوفه دهی گل ها و درختان به گل گردانی می پرداختند. در گذشته وظیفه گل گردانی بر عهده بزرگسالان بود. اما این مراسم اکنون در اکثر محل ها توسط بچه ها و جوانان انجام می شود. این مراسم به این صورت اجرا می شود که پیش از فرا رسیدن نوروز گل گردان ها و کودکان به دره و کوه و دشت و تپه رفته و از آنجا گل زردک یا سیاهگوش (بایچیچک) می چینند. سپس با دسته های گل، روستا به روستا می گردند و به ساکنان آنها، مژده رسیدن بهار و پایان یافتن زمستان و آغاز کشت و کار بهاری را با اشعاری را می سرایند.
جشن «بای چیچک» یا «گل بهمن» روز و یا گل گردانی تاریخ بخصوصی ندارد و وابسته به میل طبیعت است و هرگاه نخستین گل های بهمن جوانه بزنند و کودکان این گل ها را پیدا کنند، مژد رسیدن بهار در کوی و برزن طنین می اندازد.
این مراسم در مکان های مختلف با نام های خاص نامیده می شود بطور مثال مردم «دره حصار» و «تاجیکان استان» «سرخان دریا’ و در ازبکستان این مراسم را با نام «گل گردک» برگزار می کنند.
بر اساس تصمیم شهرداری شهر »دوشنبه» پایتخت تاجیکستان، از نوروز دو سال پیش در سفره های نوروزی این کشور علاوه بر «هفت سین» و «هفت شین» ، «هفت میم» نیز اضافه شده است.
بر همین اساس اکنون در برابر سمنو و سمبوسه و شمع و شیر ، ماهی و میسه نیز سفره های نوروزی تاجیکستان را زینت می دهد.
شهد ، شیر ، شیرینی و شکر ناب، شمع ، شمشاد و شایه اندر خوان، هفت شین تاجیکی ها را تشکیل می دهد.
بر اساس این گزارش، برنامه تجلیل از جشن نوروز در پایتخت تاجیکستان طی چند سال اخیر در شهر دوشنبه با ویژه برنامه های خاصی اجرا می شود.
همین الان به کانال خبرگزاری ما بپیوندید: https://telegram.me/shafaqnews
انتهای پیام
www.af.shafaqna.com