شفقناافغانستان- داستان «کبودی زدن قزوینی بر شانگاه، صورت شیر و پشیمان شدن او به سبب زخم سوزن» در دفتر اول مثنوی فارغ از «حسه» و «قصه»، به موضوعی اشاره دارد که امروز به پدیدهای مالوف نزد شماری از جوانان بدل شده است. گرچه مولوی در شاهکار ادبی خود مثنوی معنوی، خالکوبی یا همان «کبودی زنی» را طریق و عادتی توصیف کرده است و اگرچه خالکوبی روز و روزگاری بر چانه و یا پیشانی مادر بزرگهای ساده و مهربان و یا بر دستان و کتفهای مردانه
پدر بزرگها نقش میبست، امروز مجال ظهور را بر روی بازوان و کتفهای جوانانی یافته است که به بهانه رفع التهاب دوران بلوغ و جوانی دست به این کار میزنند.
فاطمه یارمحمدی در روزنامه اطلاعات نوشت، روزگاری این طرحها نمادی برای تمایز قبیلهها و ابراز وجود یاغیها و سرکشها بود و نگاه مثبتی نسبت به آنها وجود نداشت.خالکوبی در ایران قدیم، بیشتر نزد بعضی از زنان، پهلوانان و اوباش جاهل مرسوم بود، اما امروزه این موضوع برای جوانان بیشتر یک «مُد» به حساب میآید. خالکوبی که امروزه «تتو» نامیده میشود، مانند هر پدیده در عصر مدرن، دچار اقتضائات جدید شده است و اکنون دیگر آن رذالت گذشته را ندارد و بلکه به یک «پز» تبدیل شده است و برخیها را برای زدن نقشی بر بدن، راهی یکی از کشورهای آسیای شرقی میکند.
چرا «تتو» میکنند؟
روانشناسان، در تحلیلی خوشبینانه، علاقه جوانان به خالکوبی را ناشی از رفع نیازهای روانی و پیوند آن با خودنمایی تفسیر کردهاند و تحلیلی بدبینانه علت آن را برخورداری از شخصیت «مازوخیسم» یا خودآزاری دانستهاند.
شکایت از روزگار و شِکوه از شرایط موجود یکی از اصلیترین دلایل خالکوبی است، چه آنکه اشعار غمآلود زیادی را میتوان دید که برای «تتو» استفاده میشود، به نظر میرسد این نوع اعتراض به اوضاع با آسیب رساندن به بدن در میان جوانان طرفداران زیادی دارد.
خیلی از کسانیکه خودشان «تتو» میزنند، اینکار را هنر نقاشی میدانند؛ نقاشیهایی با ظرافت و جزئیات بالا که هنگام کشیدن آنها باید تمرکز حواس زیادی داشته باشند و همه تلاششان را برای رسیدن به بهترین طرح در نخستین اقدام به کار ببرند، چون جبران اشتباه در طراحی «تتو» کاری سخت و دردناک است.
مهران که۳۰ ساله است و خودش «تتو» انجام میدهد، میگوید اگر مأموران پلیس او را با سر و وضع واقعیاش ببینند، حتما دستگیر و مجازات میشود. اما چرا؟ مهران از فرق سر تا نوک پایش خالکوبی دارد در یک سمت بدناش روایتی از زندگی یک انسان را کشیده است، از به دنیا آمدن و بزرگ شدن و مدرسه و دانشگاه و کار و ازدواج و فرزند و در نهایت مرگ! سمت دیگر بدنش را هم چرخ دنده خالکوبی کرده، چرخ دندههای سه بعدی با اندازههای گوناگون که کنار هم قرار گرفتهاند. اما او معمولا لباسهای یقهدار با آستینهای بلند میپوشد و موهایش را هم بلند نگهمیدارد.
مهران برای افراد زیادی «تتو» زده و در این زمینه تجربیات زیادی دارد، او میگوید که خیلیها فقط برای اینکه خودی نشان بدهند، این کار را انجام میدهند و تعریف میکند که بچههای جنوب شهر بیشتر به دلیل کمبودهایی که در زندگیهایشان دارند، اشعار غمگین مینویسند یا طرحهای خیلی بزرگ را انتخاب میکنند، انگار دردی که سوزن برایشان به وجود میآورد، آرامشان میکند. اما بچههای بالا شهر و به اصلاح مایهدار، بیشتر طرحهای حجمی و عجیب را میپسندند و شاید بتوان گفت از روی خوشی و برای اینکه در میان گروههای دوستی مورد توجه قرار بگیرند، حاضرند این درد را تحمل کنند، تتوهای رنگی در میان این گروه هم رواج زیادی دارد.
مهران توضیح میدهد که علاوه بر طرح انتخابی «تتو»، که شخصیت افراد را نشان میدهد، محل «تتو» هم خیلی مهم است؛ بعضیها با طرحهای از پیش مشخص شده میآیند که معمولا پشیمان نمیشوند و دقیق هم میدانند کدام قسمت از بدن خود را طرح بزنند، اگر در معرض دید باشد، یعنی اینکه دل و جرات زیادی دارد و حرف اطرافیان هم برایش مهم نیست و معمولاً هم قید کار کردن و استخدام در جایی را زده است، اما آنهایی که تازه طرح را میخواهند انتخاب کنند و درباره محل آن صحبت میکنند، کسانی هستند که احتمالا از تتو زدن پشیمان میشوند.
نگاه منفی جامعه به خالکوبی
امروزه برخی از خانمها هم از قافله «تتو» عقب نماندهاند، کافی است سری به استخرها بزنید تا انواع و اقسام خالکوبیها را روی بدن آنها ببینید! فرق عمده تتوی دختران با پسران در حجم و انگیزه انجام این کار است، دختران بیشتر در جاهایی که دیده نمیشوند، خال میزنند و معمولا هم طرحهای کوچک مانند پرنده، گلها و نظائر بر آنها را انتخاب میکنند. انگیزه اکثر آنها هم زیبایی و به مد روز بودن است، اصلاً دختران از اینکه کسی درباره خالکوبی پرستوی روی شانهشان حرف بزند، خوشحال میشوند و همین دلیلی است که این کار را انجام میدهند و با اینکه بعضی قسمتها مثل داخل بازو، مچ پا و یا پشت گوش درد زیادی دارد، اما آن را تحمل میکنند، چون طرحهای دخترانه بیشتر به درد این قسمتها میخورد.
خالکوبی روزگاری فقط برای یاغیها و سرکشها بود، نگاه چندان مثبتی نسبت به آنها وجود نداشت، اما ستارگان دنیای بازیگری و ورزشکاران کسانی بودند که این شوی بزرگ را در اغلب جوامع به راه انداختند، روزهایی بود که اگر یک بازیکن فوتبال خالکوبی داشت، تلویزیون صحنههای مربوط به او را خیلی نشان نمیداد یا عکسهایش را منتشر نمیکرد، اما حالا کار به جایی رسیده است که در رسانهای داخلی و خارجی اخباری میخوانیم مبنی بر اینکه «خالکوبیهای مسی چه معنایی دارد؟» و داخل خبر، عکس تکتک تتوهای رنگی این بازیکن آرژانتینی را به وضوح منتشر میکنند. یا «جانی دپ» بازیگر مشهورهالیوودی روی تکتک انگشتان دستش نوشتههایی را خالکوبی کرده است و روی بازو و ساعدش هم همینطور. اصلا چرا راه دور بویم؛ بعضی بازیگران و ورزشکاران خودمان هم این روزها نمایش «تتو» راه انداختهاند! با این اوصاف حالا در هر آرایشگاهی میتوان کسانی را پیدا کرد که مشغول انجام «تتو» برای افراد هستند، به نظر میرسد خالکوبی هویت اصلی خودش را از دست داده است، گذشت آن زمانی که خالکوبی ابهت داشت و سبب ترس دیگران میشد، نسل جدید همه چیز برایش سرگرمی شده است و از اینکه طرح داشته باشد، فقط بخش مُد بودن را مد نظر قرار میدهد.
نشانی از اختلال شخصیت
دکتر علیرضا سفیدچیان ـ متخصص بیماریهای اعصاب و روان با مروری بر دلایل اشتیاق به تتو و خالکوبی، میگوید: مُدگرایی، شکایت از روزگار و شِکوه از شرایط موجود، مطرح کردن خود، بروز صفات خودشیفتگی، بیان تعارضها و کشمکشهای درونی و حل نشده، تحمل درد و یک رفتار خودآزارانه (مازوخیسم)، بیان جرات ورزی به دلیل عقده حقارت سرکوب شده، بیان باورها و اعتقادات، تنفر علیه خویش و اعتراض به جسم از جمله عمده دلایلی است که افراد بسته به شرایط روحی خود، دست به «تتو» میزنند.
این متخصص اعصاب و روان معتقد است: پوشاندن زخمها یا جای عمل، ضعف شخصیتی و اختلالهای رفتاری، رسوم و سحر و جادو، به دنبال مصرف مواد مخدر و الکل رفتن، پذیرفته شدن در گروههای نامتعارف اجتماعی، ضربههای عاطفی و شکستهای عشقی، تشدید رفتارهای فمنیستی در زنان، حرکت خلاف هنجارهای جامعه (اعتراض اجتماعی) نیز از دیگر دلایل به اثبات رسیدهایی است که در بسیاری از مواقع پشیمانی بعدی، تشویش و افسردگی را به دنبال میآورد.
سفیدچیان تاکید میکند: تقویت مهارتهای اعتماد به نفس و
جرات ورزی، شناخت کافی از پدیده مُد و مُدگرایی، آموزش و توجیه همگانی (بویژه جوانان) درباره دلایل و عوارض «تتو»، تقویت مشاوره همراه با حل تعارضهای روحی روانی، تبیین احساسات درونی(عموماً از احساسات واقعی خود بی خبرند)، اصلاح روشهای تربیت فرزند و تاکید و تمرین بر داشتههای واقعی و محتوایی خویش با بروز خلاقیتهای علمی، هنری، ورزشی میتوانند بهترین روشهای برون رفت از اشتیاق با «تتو» باشند.
این روانپزشک میافزاید: اغلب افرادی که خالکوبی میکنند به ویژه بانوان، دچار سندرم هیسترویونیک (خودنمایشی) هستند و از نگاه دیگران به خود احساس غرور و لذت میکنند.
تتوهای زیرزمینی
سرهنگ مجیدغفاری، مسئول مرکز اطلاعرسانی معاونت اجتماعی نیروی انتظامی به گزارشگر روزنامه اطلاعات میگوید: نیروی انتظامی در خصوص تتو کردن افراد دخالتی ندارد و افراد بسته به سلایق شخصی، دست به این کار میزنند که بیشتر آنها به صورت زیرزمینی است.
مسئول اطلاعرسانی معاونت اجتماعی ناجا اضافه میکند: اگر پلیس گزارشی درباره فعالیتهای زیرزمینی درباره تتوکردنهای نامتعارف که با شعائر اسلامی و جامعه دینی منافات داشته باشد دریافت کند، با دستور قضایی ورود میکند.
سرهنگ غفاری تاکید میکند: در جنوب کشور نقوشی با حنا برروی دستها زده میشود که یک کار سنتی است و نمیتوان آن را «تتو» نامید. در برخی موارد برچسبهای بر روی بدن نقش میبندد که با شعائر دینی ما منافات دارد و برای نمایش فرهنگ و یا فرقهای است که در این صورت پلیس میتواند ورود کند، اما در این مورد تصریح قانونی وجود ندارد.
مسئول اطلاعرسانی ناجا اظهار میدارد: در خصوص نقوش مورد استفاده در پوشاک، پلیس توانسته است با ورود به موقع، مانع تولید و ترویج فرهنگ غربی شود.
تتو و خانوادهها
دکتر رضا ناظری ـ روانشناس و مشاور خانواده یکی از علل خالکوبی رابه اشکالاتی که در خانواده یا والدین وجود دارد، مربوط میداند و میگوید: والدینی که بیش از اندازه به فرزندان خود فشار میآورند و مدام در حال کنترل آنها هستند، استقلال فرزندشان را محدود میکنند و به او اجازه خود بودن نمیدهند. زمانی که استقلال سلب میشود، اعتماد بهنفس گرفته خواهد شد و به دنبال آن عزت نفس فرزندان مشکل پیدا میکند و در نتیجه کودک، نوجوان و جوان دیگر نمیتوانند خود را باور کنند. در واقع، ضعف شخصیتیای که وجود دارد، احتمال انجام این کار را افزایش میدهد.
این روانشناس ادامه میدهد: مطالعه دیگری که در دانشگاه اکسفورد انگلستان انجام شد، نشان داده است، بعضی از افرادی که تاتوی بدن دارند، در کودکی مورد آزار جنسی قرار گرفتهاند و گاهی هم ضربههای عاطفی و تلخی به فرد وارد میشود که مثلاً مجبور است به دلایلی یک رابطه عشقی را پایان دهد.
همچنین بعضی افراد برای بیان ابراز نارضایتیهای خود مثلاً به دلیل اختلاف طبقانی یا بیان اعتراضات سیاسی، از «تاتو» استفاده میکنند و گروهی هم «تاتو» را نتیجه تنفر از خود میدانند و برای بیان نارضایتی از خود و زندگی، تاتو میکنند. این افراد ممکن است به خودزنی هم دست بزنند. خودزنی نوعی اعتراض به بدن، خانواده و گذشته خود است و عادت خودآزاری یا مازوخیسمی مطرح میشود. هدف برخی خانمها نیز از تاتو کردن برابری با مردان است.
عوارض پزشکی «تتو»
به گفته کارشناسان، «تتو» به عنوان یک رفتار پُرخطر، امکان انتقال بیماریهای ویروسی مانند هپاتیت نوع۲، ایدز، بیماریهای پوستی ـ التهابی، زگیل و زرد زخم را فراهم میکند.
دکتر حسین طباطبایی ـ متخصص بیماریهای پوست و مو میگوید: این روزها شاهد هستیم که بسیاری از خانمها برای پاک کردن تتوی دور چشم یا ابروی خود به متخصصان پوست مراجعه میکنند و از عوارض آن گله دارند.
وی میافزاید: «تتو» از نظر پزشکی به غیر از موارد نادر که برای پوشش یک جوشگاه غیرقابل درمان و زشت در صورت، آن هم از سوی پزشک متخصص پوست به کار میرود، در بقیه موارد از جمله دلایل زیبایی یا آرایش دایم توصیه نمیشود.
طباطبایی هشدارمی دهد: طبق اطلاعیههای وزارت بهداشت و درمان این کار جرم تلقی میشود، زیرا عوارض جدی مانند ایجاد گوشتهای اضافی، انتقال عفونتهایی مانند ایدز، هپاتیت، سل و تبخال، تغییر رنگ پوست و تحریک بیماریهای زمینهای را به دنبال دارد.این پزشک متخصص اضافه میکند: متاسفانه عدهای در آرایشگاهها به طور غیرمجاز و غیراستریل «تتو» میکنند و بعد از منصرف شدن، به پزشکان متخصص پوست برای رفع آن مراجعه میکنند که گاهی بعضی از تتوها که رنگهای گوناگون در آن به کار رفته است، درمان بسیار مشکلی دارد و باید به دفعات با لیزر برداشته شود.
احکام خالکوبی در اسلام
اکثر مراجع تقلید در مورد خالکوبی مردان و تتوی زنان گفتهاند که اگر خالکوبى مجرد رنگ باشد و یا در زیر پوست بوده و بر ظاهر پوست چیزى که مانع از رسیدن آب بر آن شود، وجود نداشته باشد، وضو و غسل و نماز صحیح است. مگر زمانی که مانع مذکور روی پوست و دارای جرم باشد، به نحوی که مانع از رسیدن آب به پوست شود که در این صورت باید ابتدا مانع را برطرف و سپس اقدام به غسل یا وضو کرد.
بنابراین اگر تاتو، جرم داشته باشد و مانع از رسیدن آب وضو و غسل به بدن شود، باید قبل از وضوء یا غسل برطرف شود و در غیر این صورت اگر همانند خالکوبی و زیر پوست باشد که مانع از رسیدن آب بر آن نشود، اشکالی ندارد و انجام اعمالی از حج مانند طواف و نماز طواف که نیاز به طهارت (وضو و غسل) دارد، در چنین حالتی صحیح است.
ضرورت اطلاعرسانی رسانهها
دکتر مجید ابهری ـ متخصص علوم رفتاری و آسیبشناس اجتماعی درتشریح جایگاه تاریخی خالکوبی اظهار میدارد: خالکوبی در عهد باستان و در برخی از دورههای تاریخی به عنوان آرایش برای مردان و زنان مورد استفاده قرار میگرفت. در دوران «ابنسینا» نیز افرادی برای تسکین دردهای خود، در نقاط مخصوصی از بدن خالکوبی میکردند.
این رفتارشناس اجتماعی اضافه میکند: در سالهایی هم خالکوبی مخصوص افراد سابقهدار و بزهکارانی بود که در زندان این عمل را انجام میدادند و اگر کسی با خالکوبی دیده میشد، اکثریت مردم به سابقهدار بودن وی اطمینان مییافتند. متاسفانه در دوران ما، «تاتو» جای «خالکوبی» را گرفته است و بسیاری از زنان و مردان بدون آگاهی از سابقه آن، بدن خود را در اختیار خالکوبان قرار میدهند.
دکتر ابهری ادامه میدهد: در اروپا و آمریکا برخی گروههای نامتعارف اجتماعی همچون همجنس گرایان، رپها و نیز گروههای اجتماعی عصیانگر اجتماعی، خالکوبیهای مخصوصی بر صورت و گردن و دستهای خود انجام میدهند.
این استاد دانشگاه میافزاید: ۹۵ درصد از خالکوبان، دچار سندرم هیسترویونیک(خودنمایشی) هستند و از نگاه دیگران به خود، احساس غرور و لذت میکنند.
وی با بیان اینکه خالکوبی سنت نادرستی است که در جامعه به اندازه کافی در مورد آن اطلاعرسانی نشده است، اظهار میدارد: اگر بسیاری از جوانان فلسفه خالکوبی را بدانند و از خطرات آن آگاه شوند، محال است به خالکوبی روی آورند. برخی بانوان برای زیبایی بیشتر، ابرو و لبهای خود را تاتو میکنند که نوع زنانه خالکوبی است و همان خطرات را دارد و علاوه بر آن، ورود مواد شیمیایی و رنگهای زیانآور را به بدن تسهیل میکند.
این رفتارشناس اجتماعی، چشم و هم چشمی و رقابتهای ناسالم، نبود الگوی درست تربیتی، آگاه نبودن از فلسفه و عوارض خالکوبی و تقلیدهای کورکورانه برای جلب توجه دیگران به خصوص در میان قشر جوان، از دیگر علل گرایش افراد به خالکوبی عنوان میکند و درباره دیدگاه اسلام در مورد خالکوبی میافزاید: دین مبین اسلام با هر حرکتی که به بدن زیان وارد کند، مخالف است و حتی اگر کسی بر بدن خود سیلی یا ضربه بزند، باید کفاره پرداخت کند. از اینرو از آنجا که خالکوبی مجروح کردن بدن است، در اسلام مورد پذیرش نیست.
این آسیبشناس اجتماعی با بیان اینکه اکنون حدود ۵درصد زنان و مردان کشور به دنبال خالکوبی هستند و باید رسانهها به فکر پیشگیری و اطلاعرسانی در خصوص عواقب و آسیبهای ناشی از آن باشند، میگوید: برخی بر این باورند که اگر خالکوبی مورد علاقه آنها نبود، بعدها آن را پاک میکنند، در حالی که پاک کردن خالکوبی نیاز به هزینههای بسیار زیاد دارد و رنج و درد آن سه برابر خالکوبی است و این کار به درستی نیز انجام نمیگیرد و باید با لیزر پاک شود که مستلزم هزینههای گزاف است و یا به وسیله اسید پاک شود که دردهای فراوانی دارد و حتی به آسیبهای پوستی میانجامد.