شفقنا افغانستان- یعقوب یسنا نویسنده و استاد دانشگاه در یاداشت کوچی شیوه زندگی یا گروه های مسلح قومی؛ در انتقاد از وضعیت موجود ، آن را اهرم فشار بر دیگر اقوام و امتیاز بر یک قوم خاص دانیست است.
در افغانستان معمولا تعدادی انتقاد را به بحث حیثیتی تبدیل میکنند که انتقاد به فلان قوم و… ارتباط دارد. مهم نیست انتقاد به چه ارتباط داشته باشد، حتما انتقاد به مناسبت اجتماعی، قومی و… ارتباط دارد؛ مهم موضع انتقاد استکه چرا و چگونه نسبت به آن مناسبت صورت گرفته است. این شاره را برای این عرض کردم که پیشاپیش جلوی حیثیتی کردن انتقاد را گرفته باشم.
پرسش اساسی این است: «کوچی شیوهی زندگی است یا گروههای مسلح قومی؟» اگر کوچی شیوهی زندگی است، معیار این شیوهی زندگی چیست؟ واقعا فقط افرادی از قوم پشتون افغانستان این شیوهی زندگی را دارند یا افرادی در بین اقوام تاجیک، اوزبیک، هزاره و… نیز این شیوهی زندگی را دارند؟ اگر معیار این شیوهی زندگی داشتن گوسپند و کوچیدن است، افرادی در بین اقوام اوزبیک، هزاره و تاجیک و… نیز این شیوهی زندگی را دارند. پس چرا امتیاز کوچی شامل حال افراد این اقوام نمیشود؟
گفته میشود کوچی در افغانستان زمین و جایداد ندارند، بنابراین حق دارند هر کجا بروند و در هر کجا ساکن شوند. من و خیلیها در هیچ جای افغانستان فعلا زمین و خانه نداریم. در خانهی کرایی در کابل زندگی میکنیم. اگر بیزمینی و بیجایدادی معیار است، حکومت به ما بیخانهها و بیجایدادها نیز امتیاز کوچی را بدهد.
همه اطلاع داریم که حکومت چندین پروژهی جابجایی و توزیع زمین را بنام کوچیها عملی کرده است. بروید بررسی کنید حکومت چقدر زمین را در کابل به مولوی ترهخیل بنام کوچی توزیع کرده است؟ در ولایت پروان و جاهای دیگر نیز بنام کوچی زمین توزیع شده و تعدادی در آن جاها جابجا شدهاند. آمار نفوس کوچی چقدر استکه این همه زمین بنام آنها توزیع میشود اما از تعداد کوچی کم نمیشود. موقعیکه به کوچی زمین توزیع میشود و ساکن میشوند، بازهم آنها کوچی استند و باید امتیاز کوچی را داشته باشند؟
اگر حکومت مکلف است برای کسانیکه زمین ندارد بنام کوچی زمین بدهد، پس به بیزمینهای دیگر چرا جای یک زمینِ خانه نمیدهد؟ واخانیها در واخان بدخشان در سردترین و کوهستانیترین منطقهی افغانستان زندگی میکنند چرا امتیازی ندارند؟ هنوز بچههای کُجر حق شناسنامه گرفتن و شامل شدن مکتب را ندارند و کُجرها حق خرید زمین را ندارند، چرا حکومت به آنها توجه نمیکند و چرا کُجرها حق شهروندی ندارند؟
کوچی یازده کرسی امتیازی در پارلمان افغانستان دارد. چرا این امتیاز به کوچی داده شده است؟ معلوم استکه آمار نفوس کوچی چقدر است؟ آیا نفوس کوچی بیشتر از نفوس ولایت پروان و کاپیسا است؟ برای پروان شش نماینده و برای کاپیسا چهار نماینده درنظر گرفته شده است.
در مادهی پنجم قانون انتخابات گفته شده است: «رای دهندگان در انتخابات با ارادهی آزاد اشتراک میکنند، اعمال هر نوع محدودیت مستقیم یا غیر مستقیم بر رای دهندگان و نامزدان به ارتباط زبان، مذهب، قوم، جنس، قبیله، سکونت و جایگاه اجتماعی ممنوع است.» پس اعمال محدودیت مستقیم حکومت برای کوچی چرا شامل مادهی پنجم قانون انتخابات نمیشود؟ در مادهی دوم قانون انتخابات گفته شده است: «انتخابات از طریق رای آزاد، عمومی، سری و مستقیم صورت میگیرد.» کوچی شامل انتخابات عمومی چرا نمیشود؟
اگر کوچی شیوهی زندگی باشد، این شیوهی زندگی در افغانستان مخصوص افراد یک قوم نمیتواند باشد. افرادی در بین اقوام دیگر نیز این شیوهی زندگی را دارند. اما اینکه مصلحت نیست، چرا آنها شامل امتیازات سیاسی، اجتماعی و حقوقی کوچی شوند، باید حکومت پاسخ بدهد.
طبق حقوق شهروندی دادن امتیازات سیاسی به تعدادی بنام کوچی خلاف تساوی حقوقی شهروندی از نظر سیاسی و اجتماعی است. افراد کوچی مانند سایر افراد افغانستان حق کاندیدا شدن و حق رای دارند. انتخابات در افغانستان عمومی برگزار میشود. بنابراین افراد کوچی نیز میتوانند کاندیدا شوند و رای بدهند.
از هر چشماندازیکه به مسالهی کوچی نگاه کنیم بحث کوچی و امتیازات سیاسی بنام کوچی از نظر حقوق شهروندی، اجتماعی، قومی و سیاسی قابل درک نیست. مسالهی کوچی خلاف حقوق شهروندی و خلاف وحدت ملی است.
بیاییم به دور از هر مهر و کینی در بارهی وحدت ملی بهاساس حقوق شهروندی و منفعت مردم افغانستان فکر کنیم. اگر بهاساس حقوق سیاسی شهروندی مردم افغانستان در بارهی وحدت ملی فکر کنیم آیا واقعا مردمیکه بنام کوچی یاد میشوند نفوس آنها بیشتر از نفوس ولایت پروان و کاپیسا استکه کوچی بیشتر از نفوس این دو ولایت حق سیاسی نمایندگی در پارلمان افغانستان دارد؟
تنها بحث نقض حقوق شهروندی و سیاسی اقوام و ولایات مطرح نیست، بحث نقض حقوق شهروندی و سیاسی کل مردم افغانستان مطرح است. زیرا با این امتیازدهی به کسانی بنام کوچی، حقوق شهروندی و سیاسی مردم افغانستان نقض شده است. زیرا آنچهکه زیر نام کوچی در افغانستان صورت میگیرد، نه از نظر نفوس و نه از نظر شیوهی زندگی شفاف و اصولی نیست.
بهتر است حکومت در بارهی کوچی شفاف و اصولی برخورد کند. تجاوز بر زیستبوم مردم افغانستان زیر نام کوچی، جابجایی قومی زیر نام کوچی در ولایات و… درست نیست. افراد هر قوم افغانستان حق دارند که در هر جای افغانستان زندگی کنند اما بهتر است این انتخاب زندگی بنابه اصول و مناسبات اجتماعی مدرن و شهری به ویژه از نظر شغل، تجارت و کسب و کار صورت بگیرد. درصورتیکه حکومت از کوچیگری و… به سلطهی قومی و… ادامه بدهد، تنشهای قومی تشدید میشود و بر مناسبات اجتماعی در افغانستان پیامد و تاثیرهای منفی میگذارد.