شفقنا افغانستان- عمر سینما قریب به یک‌صدوبیست سال می‌رسد. اما عمر جشنواره‌ی فلم- به شکلی که امروزه می‌فهمیم- تقریبا نیم قرن بعد از ساخت نخستین فلم‌ها شروع می‌شود. گفته می‌شود که نخستین جشنواره‌ی فلم، جشنواره‌ی ونیزِ ایتالیا است که در سال ۱۹۳۲ شروع به کار کرده و تاکنون ادامه دارد. فلم‌سازان افغانستان نیز در سال‌های اخیر موفق به نمایش فلم‌های‌شان در آن شده‌اند. اما جشنواره‌های موضوعی، عمر چندان طولانی ندارند، هرچند در شرایط فعلی و باتوجه به حیطه‌ی گسترده‌ای که سینما و فلم این روزها پوشش می‌دهد، این چنین جشنواره‌ها اهمیت خاصی پیدا کرده‌اند. جشنواره‌ی حقوق بشر هم به‌عنوان یک جشنواره‌ی موضوعی، عمر قریب به دو دهه دارد که اولین جشنواره‌ی حقوق بشر، گویا در سال ۱۹۹۴ در نیویارک برگزار شد و بعد جشنواره‌های دیگری در سایر کشورها از جمله ورشوی لهستان و نورنبرگ آلمان شرع به کار کردند. جشنواره‌های موضوعی، موضوعات مختلفی را شامل می‌شوند که در این بین هیچ‌کدام از این موضوع‌ها به اندازه‌ی موضوع حقوق بشر، رشد سریع نداشته‌اند. از سال ۲۰۰۱ تاکنون، بیش از سیوچهار جشنواره‌ی حقوق بشر در سراسر دنیا برگزار شده است و احتمال افزایشش نیز وجود دارد و حتا درون بحث گسترده‌ی حقوق بشر، جشنواره‌های خاص‌تری مثل جشنواره‌ی زنان و نژادهای اولیه، معلولین و جنگ سر برمی‌آورند. آمار تولید فلم‌های حقوق‌بشری با توجه به پیچیدگی و گستردگی بحران‌های جهانی از قبیل جنگ، دیکتاتوری، نقض حقوق انسان‌ها و چالش‌های مربوط به آزادی بیان و مسایلی مثل گرسنگی، حقوق کودکان، زنان و اقلیت‌های قومی و مذهبی نیز به‌شدت روبه گسترش است. در وضعیت فعلی جشنواره‌های حقوق بشر سالانه با صدها فلم درخواستی روبه‌رو می‌شوند که تنها در جشنواره‌ی فلم حقوق بشر افغانستان با توجه به عمر کمش و مشکلاتی که در زمینه‌ی اطلاع‌رسانی و مطمین نبودن سیستم پست وجود دارد، قریب سه صد فلم از سراسر جهان اشتراک کرده است.
جشنواره‌ی فلم در افغانستان یک پدیده‌ی جدید است. اولین جشنواره‌ی فلم در سال ۲۰۰۴ برگزار شد و بعد از سال ۲۰۰۶تا کنون با یک سال توقف به طور مرتب برگزار می‌شود که اولین دور آن جشنواره‌ی فلم‌های مستند و کوتاه داستانی کابل است که برای مدت چهار سال برگزار شد و بعد تعطیل گردید؛ ولی تجربه این جشنواره منتج به جشنواره‌ی فلم حقوق بشر افغانستان شد که از سال ۲۰۱۱ تاکنون برگزار می‌شود. اما چرا این جشنواره برای افغانستان مهم است؟
نقش جشنواره‌ی حقوق بشر در بهبود وجه فرهنگی افغانستان
قبلا یادآوری کردم که در دنیا، قریبِ سیوچهار جشنواره‌ی فلم حقوق بشر برگزار می‌گردد، ولی هیچ‌کدام از این جشنواره‌ها در منطقه‌ی بحران‌زده‌ی خاورمیانه و آسیای میانه- که بیشترین در گیری‌ها و موارد نقض حقوق بشر را به شکل ساختاری و موردی دارد، برگزار نمی‌گردد. قبل از افغانستان در کشور بحرین جشنواره‌ی حقوق بشر برگزار می‌شد که آن هم ظاهرا به‌دلیل حوادث و درگیری‌های این کشور و بقیه کشورهای عربی تعطیل شده است. بنا براین برگزاری یک چنین جشنواره‌ای در کشوری مثل افغانستان از اهمیت خاصی برخوردار بوده و ظرفیت این کشور را برای پذیرش چنین رویداد مهم و حساسی نشان می‌دهد.
در جشنواره‌ی حقوق بشر از آن‌جایی که بیشترین فلم‌های نمایش داده شده راجع به دشواری‌های زندگی بشر امروزی است، معمولا خیلی از این فلم‌ها به‌دلیل موضوع و یا زاویه‌ی دید صاحب اثر و یا کشور تولیدکننده در خیلی از کشورهای هم‌جوار و بعض کشورهای منطقه، امکان نمایش ندارند، نه این‌که در این فلم‌ها به ارزشی تاخته شده باشد، بلکه به این دلیل که این فلم‌ها گاهی نقاطی را هدف می‌گیرند و از نابه‌هنجاریی پرده برمی‌دارند که برای خیلی از نظام‌ها خوشایند نیست؛ بنا براین نمایش این چنین فلم‌ها در افغانستان حکایت از موجودیت بیشتر آزادی بیان در کشور می‌کند و زمینه را نه تنها برای فلم‌سازان داخلی بلکه برای فلم‌سازان سایرکشورها نیز فراهم می‌کند که نقش فعال‌تری در انعکاس معضلات جامعه خود و جهان به‌عهده بگیرند. این مسایل در مجموع در بهبود وجه فرهنگی افغانستان کمک بسزایی می‌کند.
اثرگذاری جشنواره روی سینمای افغانستان
سینمای افغانستان نوپاست. هم‌چنین سینمای افغانستان تجربی و غیرتجاری است. این‌گونه سینماها، معمولا بر توانایی‌های فردی سازنده‌ی خویش استوار است؛ فلم‌سازان دلسوزی که دریچه‌ی دوربین را برای بیان ایده‌ها و دغدغه‌ها و نگرانی‌های خویش برگزیده‌اند. سینمای افغانستان به‌دلیل همین مسایل، یک سینمای کاملا مستقل است و به‌دلیل ماهیت مستقل بودن و تجربی بودنش، بسیاری فلم‌هایی که در افغانستان تولید می‌شود، ارتباط تنکاتنگی با مسایل اجتماعی و حقوق بشری دارند. شاید بی‌مبالغه گفت که حدود نود درصد فلم‌هایی که در داخل افغانستان تولید می‌شوند، به نحوی با موضوعات حقوق بشری ارتباط دارند.
ما در یک کشور بحران‌زده زندگی می‌کنیم و هنوز مسیر درستی برای بیان نارسایی‌های اجتماعی خود پیدا نکرده‌ایم، در حالی‌که بسیاری فلم‌سازان مطرح جهانی اکنون دشواری‌های بسیار پیچیده جهانی را به نحوی بسیار تاثیرگذار در یک فلم به‌گونه‌ی بیان می‌کنند که بازتاب جهانی‌اش حتا روی سیاست‌گذاری‌های جهانی تاثیر دارد. بد نیست در این‌جا به فلم مستند «کامره‌ی شکسته» اشاره کنم؛ فلمی‌که به‌شکل بسیار تاثیرگذار دشواری زندگی فلسطینیان را نشان می‌دهد. هرچند این فلم در مرحله اول توسط یک فلم‌ساز فلسطینی گرفته می‌شود، ولی بعدا یک فلم‌ساز اسراییلی به کمک او می‌آید و هردو فلم را کامل می‌کنند که همین سال تا مرحله‌ی جایزه‌ی اسکار پیش رفت. بی‌تردید می‌توان گفت که ده‌ها طرح و برنامه برای بیان دشواری‌های زندگی مردمی، به اندازه این فلم نمی‌تواند موثر باشد. چنین فلم‌هایی در جشنواره‌ی حقوق بشر افغانستان نمایش داده می‌شوند و این‌ها همه تجربه و الگوی خوبی برای فلم‌سازان جوان ما خواهند بود تا کمی عمیق‌تر با مسایل بغرنج و لاینحل افغانستان برخورد کنند و فلم بسازند. این چنین تجربه‌ها گاهی از درون هیچ دانشگاهی به‌دست نمی‌آید.
جشنواره‌ی حقوق بشر با توجه به ساختار حرفه‌ای‌اش و داشتن هیات گزینش و گروه داوران حرفه‌ای و برجسته جهانی، ارزش‌گزاری درستی از تمام فلم‌های رسیده می‌کند. فلم‌های برگزیده این جشنواره مسیر خویش را به‌سوی جشنواره‌های جهانی باز می‌کنند. گاهی فلم‌های خوبی در افغانستان تولید می‌شود که متاسفانه سازنده فلم از کیفیت کار خویش مطمین نیست. این‌گونه فلم‌سازان بعد از موفقیت در این جشنواره، انگیزه پیدا می‌کنند تا فلم‌های‌شان را به جشنواره‌های دیگر بفرستند. تجربه دور اول جشنواره هم به تنهایی گواه همین مساله است. تعدادی از فلم‌های برگزیده دور اول همین جشنواره در تعداد زیادی از جشنواره‌های جهانی راه پیدا کردند و جوایزی نیز بردند.
مطرح ساختن بحث چالش‌برانگیز حقوق بشر در ابعاد فرهنگی و هنری
به نظر می‌رسد با صرف میلیون‌ها دالر در راستای تحکیم پایه‌ها و مبانی حقوق بشر در افغانستان، این موضوع تنها در بعد حقوقی مساله مطرح شده که بیشتر عکس‌العمل‌های سیاسی در پی داشته است، مطرح کردن تمام دشواری‌های تاریخی، اجتماعی، درگیری‌های قومی و پیامدهای جنگ مدوام در افغانستان تنها در بعد حقوقی موجب تقلیل مفهوم عدالت به انتقام گردیده است. این‌گونه برخورد تقلیل‌یافته و تک‌بعدی با هدف‌هایی که سازمان‌های حقوق بشری در پی آن هستند سازگاری ندارد. جشنواره‌ی حقوق بشر، این بحث‌ها را در ابعاد دیگری مطرح می‌کند و آن را یک بحث فرهنگی- اجتماعی می‌سازد و تبدیل به یک گفتگوی رسانه‌ای و ملی با کم‌ترین بار سیاسی می‌کند؛ این امر سبب خواهد گردید که کم‌کم حقوق بشر و پرداختن به آن در مسیر درست و اصلی‌اش قرار گیرد. انعکاس مسایل حقوق بشری از مجرای هنری تاثیر عمیقی روی مخاطب دارد و باعث انگیزش حساسیت‌های جامعه و موجب آگاهی وی نسبت به ابعاد فجایعی می‌شود که بشر درگیر آن است.
در افغانستان ده‌ها رسانه در حال حاضر فعالیت می‌کنند. اکثر این رسانه‌ها مطالب شبیه هم را نشر می‌کنند. این مساله باعث می‌شود که به صورت فصلی، گاهی یک موضوع و گاهی موضوع دیگری در این رسانه‌ها مطرح شده و به تبع آن جامعه نیز دچار تنش شده و حالت پنددیدگی به خود بگیرد. مواقعی شده است که در افغانستان هفته‌ها مردم فقط درگیر تبعات یک حمله انتحاری هستند که این وضعیت باعث می‌شود تا موضوعات اساسی دیگر از جمله نا هنجاری‌های فراوان اجتماعی از چشم این رسانه‌ها دور بمانند. جشنواره‌ی حقوق بشر و امثال این‌گونه فعالیت‌های فرهنگی و هنری جریقه‌ای است برای بسیاری رسانه‌ها و خبرنگاران تا از کلیشه‌گرایی بیرون شده و به مسایل دیگری هم فکر کنند.
مخاطبان جشنواره نیز با دیدن انبوه فلم از سراسر جهان شانس پیدا می‌کنند که سفری به چهار گوشه این کره‌ی خاکی داشته باشند و کمی از لاک اسارت بار شهر چندمیلیونی و درهم‌تنیده‌ی کابل رها شوند و فکر کنند که بسیاری دغدغه‌های آنها دغدغه‌های جهانی است و در بسیاری کشورها مسایل حادتری وجود دارد که بشر در گیر آنهاست و لازم است در همبستگی با سایر مردم جهان نه تنها به مسایل خویش که به معضل تمام جامعه بشری حداقل فکر کنیم.
همین‌که جشنواره باعث تغییر نگرش عده‌ای شود و برای تعداد زیادی از رسانه‌ها موضوع بحث فراهم کند، خودش تاثیر مثبت روی فضای عمومی جامعه خواهد داشت و تب و تاب بسیاری مسایل زودگذر را کاهش خواهد داد.
جشنواره‌ی حقوق بشر با گردهم‌آوری تعداد زیادی از فرهنگیان و فلم‌سازان و راه‌اندازی بحث و گفتگوهای متعدد، زمینه خوبی را برای رسانه‌های هوشمند فراهم می‌کند.
به‌عنوان سخن پایان باید گفت که برای پویایی جامعه و هدایت انرژی مردم به مسیر غیر از مسایل روزمره‌ی سیاسی که اکثرا مشغولیت ذهنی کاذبی را فراهم می‌کند لازم است از این چنین رویدادهای فرهنگی در کشور حمایت صورت گیرد. برنامه‌های هوشمند فرهنگی و هنری در بهبود وجه افغانستان در سطح جهان و به‌خصوص منطقه نقش بسزایی دارد و از سویی، روی گرایش جوانان و شهروندان فعال جامعه تاثیرگذار است و باعث می‌گردد از درگیری ناخواسته در بسیاری موضوعات چالش برانگیز دور شویم؛ موضوعاتی که اکثرا تاریخ مصرف یک روزه و سریع دارند و تمام ذهن جامعه را مثل ویروس درگیر خود می‌کند.
جوانان ما نیاز دارند که بدانند در این جهان گسترده خیلی از موارد بهتری وجود دارد که می‌توانند انرژی و استعداد خویش را روی آنها سرمایه‌گذاری کنند و نتیجه نیز بگیرند. جشنواره‌ی حقوق بشر و جشنواره‌های دیگر فرهنگی یکی از ابزارهای درست برای درگیر کردن ذهن مردم با مسایل اساسی تر و بنیادی‌تری است که به صورت عمیق‌تری با سرنوشت‌شان و سرنوشت جامعه بشری گره می‌خورد.
انتهای پیام
www.afghanistan.shafaqna.com