شفقنا افغانستان – درحالیکه مرزهای افغانستان و پاکستان به صحنهای از درگیریهای خونین تبدیل شده است، حملات تلافیجویانه طالبان به خاک پاکستان، واکنش شدید ارتش این کشور را به دنبال داشت. این زنجیره حملات و اتهامات متقابل نهتنها روابط پرتنش میان کابل و اسلامآباد را بحرانیتر کرده، بلکه پرسشهایی جدی را در مورد نقش طالبان در مدیریت گروههای تروریستی و تأثیر این تنشها بر امنیت منطقهای ایجاد کرده است.
غلامسخی احسانی، استاد دانشگاه و آگاه مسائل سیاسی، در پاسخ به پرسشی درباره دلایل نزاع میان دولت پاکستان و طالبان، گفت: «تردیدی نیست که حامی اصلی طالبان در سه دهه اخیر، پاکستان و آی اس آی بوده است. پاکستان، پس از سقوط دولت کمونیستی و ناامیدی از حزب اسلامی حکمتیار، در اوج جنگهای داخلی و کشمکشهای احزاب جهادی، در دهه سیزده هفتاد خورشیدی گروه طالبان را وارد صحنه منازعه افغانستان کرد».
وی افزود: «پاکستان در زمان اشغال افغانستان توسط ارتش اتحاد جماهیر شوروی، بیشترین حمایت و نقش واسط برای رساندن پول و امکانات نظامی کشورهای غربی، به ویژه آمریکا، به مجاهدین را داشت. ارتش و سازمان اطلاعات پاکستان در آموزش نیروهای جهادی نقش محوری ایفا کردند. پس از سقوط دولت کمونیستی، پاکستان به دنبال دریافت مزد زحماتش بود و این انتظار را بیشتر از حزب اسلامی حکمتیار داشت. زیرا نگاه پاکستان به افغانستان یک نگاه راهبردی و استراتژیک است. یک مسئله دیگر داعیه عدم مشروعیت خط دیورند هم باعث شده است که مطلوب پاکستان در افغانستان این باشد که دولتی روی کار بیاید که نتواند این داعیه را به طور رسمی دنبال کند. در مقابل طالبان نمیخواهند خود را وابسته به پاکستان نشان دهد، بلکه میخواهند این را کمرنگ جلوه داده و از خود یک چهره ملی نشان دهند. ارتباط طالبان با گروههای افراطی مانند تی تی پی را هم نمیشود انکار کرد. رابطه طالبان و پاکستان پیچیدگیهای بسیار زیادی دارد و باید روی آن بررسیهای دقیقی صورت بگیرد».
نگاه امنیتی پاکستان به افغانستان
احسانی تصریح کرد: «پاکستان به افغانستان به عنوان عمق استراتژیک خود نگاه میکند. این کشور به دلیل اختلافات با هند و عدم امضای پیمان صلح با این کشور، نسبت به هر نوع حضور و روابط هند با افغانستان واکنش شدید نشان میدهد. علاوه بر این، داعیه عدم مشروعیت خط دیورند و جریانهای قومی پشتونی که داعیه پشتونستان را دنبال میکنند، باعث شده است پاکستان مانع از تشکیل یک دولت قوی با محوریت پشتونها در افغانستان شود».
وی ادامه داد: «پاکستان یک بازی چندوجهی و مرموز را در افغانستان دنبال میکند. از طرفی طالبان با یک معامله بین آمریکا و قدرتهای منطقهای بر افغانستان مسلط شدند و پاکستان نقش خود را در این روند برجسته میداند».
رابطه طالبان با گروههای افراطی
این استاد دانشگاه درباره ارتباط طالبان با گروههای افراطی همچون تی تی پی (تحریک طالبان پاکستان) گفت: «رابطه طالبان و پاکستان پیچیدگیهای بسیاری دارد. به عنوان مثال، تی تی پی و شبکه حقانی روابط عمیق و گستردهای دارند. در گذشته، برای آزادی خلیل الرحمان حقانی، این گروه حاضر شد ۳۰۰ نیروی امنیتی پاکستان را که در اسارت داشت، آزاد کند. این نشاندهنده همکاری متقابل آنهاست. تا این اندازه رابطه تی تی پی با شبکه حقانی پیچیده است. این نشان میدهد که بقای آنها با همین همکاریها شکل میگیرد. در راستای همین همکاری متقابل حالا تی تی پی از طالبان افغانستان انتظار دارند که به آنها کمک کنند که این گروه در مقابل حکومت پاکستان مبارزه کند».
اهداف پاکستان و طالبان از نزاع
احسانی درباره اهداف پاکستان و طالبان از آغاز نزاع اظهار داشت: «طالبان به شدت در پی کسب مشروعیت داخلی و بینالمللی هستند و در این راستا نیاز جدی به همراهی کشورهای همسایه، به ویژه پاکستان دارند. از سوی دیگر، پس از تسلط مجدد طالبان بر افغانستان، فعالیت گروههای تروریستی در پاکستان ۷۰ درصد افزایش یافته است».
وی افزود: «اینگونه درگیریها، کنترلشده و هدفمند هستند؛ زیرا هر دو طرف از این جدالهای مرزی سود میبرند. پاکستان در شرایط خاص میتواند از نفوذ خود در درون طالبان برای ضربه زدن به این گروه استفاده کند. اگر این منازعات تبدیل به یک جنگ تمام عیار شود؛ آن وقت دولت پاکستان میداند که چگونه از نفوذ خود به درون طالبان افغانستان برای ضربه زدن و یا حتا فروپاشی طالبان استفاده کند. در نظر داشته باشیم؛ وقت که ارتش و سازمان استخبارات پاکستان در به وجود آمدن طالبان افغانستان نقش اصلی را داشته باشند، قطعا شاه کلید را در نزد خود نگه داشته و در شرایط خاص از آن استفاده خواهد کرد».
اظهارات زلمی خلیلزاد و نقش قدرتهای منطقهای
غلامسخی احسانی درباره اظهارات زلمی خلیلزاد مبنی بر اینکه طالبان باید جواب پاکستان را بدهند، گفت: «این اظهارات بیشتر به روابط ایالات متحده و پاکستان برمیگردد. آمریکا پس از خروج از افغانستان، با طالبان مورد حمایت پاکستان توافقاتی داشت. از سوی دیگر، رفتار ریاکارانه پاکستان در قبال آمریکا، همچون نزدیکی به چین، باعث نارضایتی ایالات متحده شده است».
چشمانداز نزاع طالبان و پاکستان
وی در پاسخ به این سؤال که آیا پاکستان در روابط خود با طالبان بازنگری کرده است، اظهار داشت: «ارتش پاکستان و طالبان بعید است وارد درگیری جدی شوند. طالبان هنوز نتوانستهاند اعتماد مردم افغانستان را جلب کنند و همچنان به عنوان نیروهایی وابسته به منافع بیگانگان شناخته میشوند. از سوی دیگر، پاکستان همواره با بحران و بیثباتی داخلی دستوپنجه نرم کرده و این منازعات را بهطور مدیریتشده ادامه میدهد».
احسانی در پایان گفت: «طالبان از این نزاع به عنوان ابزار تبلیغاتی استفاده میکند تا به مشکلات داخلی خود سرپوش بگذارد. آنها تلاش دارند با ایجاد احساس وطنخواهی، خود را به عنوان نیروهای ملی و میهنپرست مطرح کنند. با این حال، مردم افغانستان همچنان به آنها بهعنوان اشغالگران نگاه میکنند و خواهان خروجشان از قدرت هستند».
