شیوع کرونا ارمغان‌آورنده تحول در حوزه سلامت

شفقناافغانستان-هفته‌نامه اکونومیست در سرمقاله شماره جدید خود از منظر متفاوتی به پیامدهای شیوع ویروس کرونا پرداخته و پاندمی کووید-۱۹ را به‌ارمغان‌آورنده «تکنولوژی‌های زیست‌پزشکی» خوانده که با کاربست علم ژنتیک در طب، منجر به یک دستاورد معجزه‌آسا در حوزه دارو و درمان شده است.

به گزارش  خبرگزاری شفقناافغانستان، نشریه هفتگی اکونومیست، عکس و تیتر جلد شماره جدید خود (۲۷ مارس ۲۰۲۱) را به دستاورد بزرگ حاصل از روند مقابله با شیوع ویروس کرونا در حوزه علوم و فناوری‌های پزشکی اختصاص داده و در مقاله‌ای با عنوان «روی روشن شق‌القمر؛ علم در پساپاندمی» (Bright side of the moonshot; Science after the pandemic) نوشته است:

شیوع کووید-۱۹، فناوری‌های زیست‌پزشکی (Biomedical Technologies) را به ارمغان آورده است که در حوزه سلامت انسانی تحول‌آفرین خواهد بود.

ارمغان کووید-۱۹ برای علم پزشکی

​اولین ویروسی که ژنوم آن خوانده شد ، موجود کوچک مبهمی به نام ms2 بود که 3569 حرف RNA موجود در آن در سال 1976 منتشر شد. این نتیجه کار سخت‌کوشانه چند ۱۰ ساله پرسنل خوب یک آزمایشگاه در بلژیک بود. ژنوم سارس-کوید-۲ (SARS-COV-2) که تقریباً ۹ برابر طولانی‌تر بود فقط چند هفته پس از نگرانی پزشکان در ووهان در مورد ذات‌الریه جدید، شناسایی و منتشر شد. این شاهکار از آن زمان با استفاده از 1 میلیون نمونه مختلف از پایه SARS-COV-2 برای شکار گونه‌های ترسناک مانند نمونه‌ای که برزیل را درنوردید، تکرار شده است. در طی چند هفته از انتشار آن، توالی اصلی ژنوم، پایه و اساس واکسن‌هایی شد که امروزه ویروس را در هرجایی که تجهیزات، سیاست و اعتماد عمومی یاری دهد، مهار می‌کنند.

به ندرت قابل توجه است که علوم پزشکی* از سال 1976 تا چه حد متحول شده است. اما پاندمی Covid-19 با نشان دادن ناگهانی و هماهنگ نتایج عملی دهه‌ها پیشرفت علمی انباشته، شادی بزرگی به ارمغان آورده است. انبوه داده‌ها، آزمایش‌ها و بینش‌ها تأثیرات عمیقی بر همه گیری و در واقع بر آینده علم پزشکی داشته است. (*در متن حاضر علم پزشکی یا Medical Science بیشتر به علم مقابله پیشگیرانه و معالجه دارویی در رویارویی با بیماری‌ها اشاره دارد؛ یعنی یافتن راه‌های پیشگیری از ابتلای افراد و یا کشف داروهایی برای بهبود افراد مبتلا.)

این امر الهام‌بخش نیز بوده است؛ در سراسر جهان، دانشمندان کارهای خود را رها کرده‌اند تا بتوانند تلاش و توان خود را در برابر یک دشمن مشترک متفقاً بکار گیرند. فضای آزمایشگاه‌ها و اطلاعات آزمایشگاهی که همیشه حسادت‌ورزانه محافظت می‌شوند، به آزمایش های پردازشی اختصاص یافته‌اند. شیوع بیماری کووید-۱۹ منجر به حدود ۳۵۰ هزار بیت تحقیقات شده است که بسیاری از آنها بر روی سرورهای پیش‌انتشار هستند و یافته‌ها را تقریباً بلافاصله در دسترس قرار می‌دهند.

زیست‌پزشکی؛ کاربست روشمند علم ژنتیک در طب

اساس همه این موارد، بکارگیری ژنتیک در پزشکی با روشی سیستماتیک و تحول آفرین است؛ نه تنها در درک آسیب شناسی بیماری‌ها، بلکه در مسیر ردیابی شیوع، درمان و پیشگیری از آن‌ها، به کارگیری روشمند علم ژنتیک در پزشکی، نتیجه‌بخش بوده است.

این رویکرد می تواند زمینه ساز آنچه به عنوان «امنیت طبیعی» شناخته می شود باشد. امنیت طبیعی، وظیفه مقاوم‌سازی جوامع در برابر خطرات ناشی از ارتباط آنها با زیست دنیای پیرامون (اعم از بیماری، عدم امنیت غذایی، جنگ بیولوژیکی یا تخریب محیط زیست) را ایفا می‌کند.

کاربست ژنتیک در پزشکی، تا حدی منعکس‌کننده رشد سریع و قابل توجه در زمینه بازدهی و کارکردمحوری است. خواندن DNA در یک ژنوم انسانی در سال 2007 بالغ بر 10 میلیون دلار هزینه داشت، امروز کمتر از 1000 دلار هزینه دارد و در کسری از زمان امکان‌پذیر است. این توانایی (خوانش سریع و ارزان DNA) در کنار روش‌های بهتر از همیشه که امروزه برای سنتز و ویرایش ژن‌ها در دسترس است، هوشمندی را تا مرز معجزه آسا بودن توانمند ساخته است.

قبل از پاندمی، صحبت در مورد این تکنیک‌های نوآورانه -همچون تلفیق کاربردی علم ژنتیک و پزشکی- به ندرت فراتر از آزمایشگاه‌ها می‌رفت، اما زمانی که جوهره خود را در برابر یک بیماری کاملاً جدید نشان دادند، به فضای باز و عرصه عمومی راه یافته‌اند.

توفیق یک‌شبه، سال‌ها زمان می‌برد!

فناوری واکسیناسیون که به سرعت توسط مدرنای آمریکا و بایواِن‌تک آلمان توسعه داده شد، در نتیجه سال‌ها کار صبورانه و بی‌سروصدا روی RNA به عنوان مخزن اطلاعات ژنتیکی، شکل گرفت. قابل توجه است که شما به سادگی می‌توانید به سلول‌های بدن دستور دهید که پروتئین ویروسی‌ای که برای تجهیز سیستم ایمنی بدن طراحی کرده‌اید را بسازند.

واکسن‌های RNA گواهی است بر جمله کمدین مشهور ادی کانتور، مبنی بر اینکه «۲۰ سال زمان می‌برد تا یک موفقیت یک‌شبه حاصل شود». با چنین درکی، می‌توان گفت سرمایه‌گذاری‌های شرکت‌هایی که سخت روی RNA کار کرده‌اند، هم اکنون نتیجه داده است.

تفکیک داروهای RNA تا حدودی از نوع عملکرد و کارکرد آن‌ها ناشی می‌شود. هر واکسن RNA علیه هر بیماری در واقع پیامی است که با کد ژنتیکی نوشته شده است؛ به بیان بهتر یک واکسن علیه مالاریا یا گونه‌هایی از سرطان می‌تواند به همان روش و با همان تجهیزاتی که واکسن SARS-COV-2 ایجاد شده، ساخته شود.

چشم‌انداز عرصه پزشکی در پساکرونا

اگر چنین بستری فراهم شود که سلول‌ها -همانطور که وعده داده شده است- همه این دستورالعمل‌های خاص را انجام دهند و از انجام موارد دیگر خودداری کنند، علم پزشکی (دارو و درمان) قدرتمندتر و البته شخصی‌تر خواهد شد. روشهای درمانی باید متناسب با ناهنجاری‌های ژنتیکی نادر و حتی یگانه، به صورت روتین درآیند.

زمینه دیگر کار جایی است که پاندمی یک شکاف را آشکار کرده است. حتی با پیشرفت‌های امروز هنوز کسی نتوانسته است ضد ویروسی با مولکول کوچک برای مبارزه با sars-cov-2 تولید کند. برای امنیت طبیعی تمرکز باید روی داروهایی باشد که برای خانواده‌های ویروسی که احتمالاً در آینده دردسرساز می‌شوند، ایجاد شود. این چیزی نیست که بازار به خودی خود پشتیبانی کند، بلکه نیازمند سازوکارهای جدیدی خواهد بود که دولت‌ها را درگیر مسئله می‌کند، مانند بودجه تحقیق و توسعه، آزمایش‌ها و خرید ذخایر دارویی. همچنین از رویکردهای مشابه باید برای تهدید جدی باکتری‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک استفاده شود.

این نوآوری‌ها پیامدهای بزرگی به همراه خواهد داشت. اهداف کلی پزشکی مبتنی بر RNA، شرکت‌ها و مقررات را با سوال‌های جدیدی روبه‌رو می‌کند، از جمله درباره سایر بسترهای درمانی مثل برخی از انواع ژن درمانی. نهادهای نظارتی باید از این واقعیت استفاده کنند که مثلاً واکسن مالاریا و واکسن sars-cov-2 هر دو در یک پلت‌فرم ساخته می‌شوند و در عین حال باید اقدامات مربوط به تأیید ایمنی را بطور مجزا ادامه دهند.

شرکت های دارویی باید سازگار و به‌روزرسانی شوند، زیرا در سایه این سازگارسازی ممکن است برخی از شرایط مزمن بهبود یابند. بسیاری از آنها متمرکز بر مصائب دیرینه هستند که بیشتر در کشورهای ثروتمند دردسرساز بوده‌اند: بیماری‌های قلبی، سرطان، اختلالات متابولیکی، شرایط تخریب عصبی و موارد دیگر.

اگر روند نوین توسعه دارویی بیشتر به دنبال ساخت دستورالعمل برای سلول‌هاست تا یافتن مولکول‌های جدید برای مقابله با پروتئین‌های خاص، بنابراین برخی از دانش‌های داروسازی مبتنی بر سبک قدیمی به تدریج کمتر مورد توجه و استفاده قرار خواهند گرفت. همچنین شرکت‌های دارویی نیازمند مدل‌های جدید قیمت‌گذاری و تمرکز جدیدی در حوزه تحقیقات خود هستند.

محافظت طبیعی

فناوری به خودی خود پاندمی‌ها را خنثی نخواهد کرد. این هدف همچنین به سیستم ها و موسساتی نیاز دارد که از فناوری به‌طور گسترده و هوشمندانه استفاده می‌کنند. بدون سیستم‌های خوب، فناوری عالی اغلب نتایج متوسطی را ارائه می‌دهد، کما اینکه در بسیاری از برنامه‌های آزمایش و ردیابی ویروس کووید-۱۹ چنین بود. اما پاندمی کرونا نشان داده است که علم زیست‌پزشکی از ابزار و اشتیاق لازم برای بهبود جهان برخوردار است. اکنون جهان باید بر روی هر دو مورد بنا شود.