یک پژوهشگر علوم قرآنی در گفت و گو با شفقنا: مهاجرت فرصت است نه تهدید / حضرت معصومه(س)، الگوی زنان جامعه ی اسلامی است

شفقناافغانستان –  حضرت معصومه(س) جزو بانوان ممتاز خاندان عصمت و طهارت است که شیعیان احترام زیادی به مقام ایشان اهمیت زیادی قائل هستند. از عالی ترین فضایل آن حضرت انتساب ایشان به بیت وحی، رسالت و امامت است. او «بنت» رسول الله صلی الله علیه و آله و «بنت» ولی الله و «اخت» ولی الله و «عمة ولی الله» است و این امر خود سرچشمه سایر فضایل و کمالات معنوی و روحانی آن بزرگوار می‌باشد.

به مناسبت سالگرد وفات حضرت فاطم معصومه(س) حجت الاسلام و المسلمین محمدرضا صادقی، پژوهشگر و دانشجوی دکتری قرآن و علوم دانشگاه مصطفی العالمیه در گفتگوی اختصاصی خود با شفقناافغانستان پیرامون شخصیت والای کریمه اهل بیت گفت: حضرت معصومه(س)، این شخصیت نورانی، الهی و جلیل‌القدر دارای ویژگی‌ها و خصوصیات متعددی است که به دو دسته کلی تقسیم می شود. دسته ای از این ویژگی ها مثل انتساب به خاندان رسالت و امامت یا مقام شفاعت آن حضرت برای شیعیان ویژه آن حضرت است که از دسترس عموم شیعیان خارج است. دسته ی دیگر از خصوصیات شخصیتی حضرت معصومه(س) همانند صبر، علم آموزی، هجرت، تقوا، ولایت گرایی و دیگر ارزش ها در زندگی و شخصیت آن حضرت برای زنان جامعه اسلامی قابل الگوبرداری است.

حضرت معصومه(س)، شفیع شیعیان

محمد رضا صادقی در تبیین شخصیت و جایگاه معنوی حضرت اظهار داشت: در زیارت فاطمه معصومه(س) می‌خوانیم که «یَا فَاطِمَةُ اشْفَعِی‏ لِی فِی الْجَنَّه»؛ یعنی فاطمه معصومه(س) دارای مقام شفاعت است. در حدیثی از امام جعفر صادق(ع) نقل شده است که در شأن این بانوی الهی و بزرگوار فرمودند: «تُدْخَلُ‏ بِشَفَاعَتِهَا شِیعَتِنا‏ الْجَنَّهَ بِأَجْمَعِهِمْ». با شفاعت فاطمه معصومه(س) تمام شیعیان ما وارد بهشت می‌شوند. طبق این حدیث، امام صادق‌(ع) قبل از تولد حضرت فاطمه معصومه(س) و حتی قبل از تولد پدر بزرگوارشان امام موسی ابن جعفر(ع) درباره این بانوی بزرگوار فرمودند: در شهر قم کسی از دنیا می‌رود، بانویی که از فرزندان من است، نام او فاطمه است، دختر موسی، که با شفاعت او همه شیعیان وارد بهشت می‌شوند. راوی حدیث می‌گوید امام صادق(ع) این مطلب را قبل از ولادت امام موسی بن جعفر(ع) فرمودند.

بهشت، پاداش زائران حضرت معصومه(س)

این پژوهشگر دینی همچنین افزود: ویژگی دیگر فاطمه معصومه(س) این است که زیارت ایشان فضیلت بسیار زیادی دارد که از سه امام درباره‌ی زیارت فاطمه معصومه(س) روایت وارد شده است. هم از امام صادق(ع) که فرمودند: در شهر قم بانویی از اولاد من دفن می‌شود که اسم او فاطمه است و کسی که او را زیارت کند بهشت بر او واجب می‌شود. در حدیث دیگری از امام رضا(ع) نقل شده است که راوی از آن حضرت درباره زیارت فاطمه(س) بنت موسی ابن جعفر(ع) سوال کرد. حضرت فرمود: «مَن زارَها فَلَهُ الجَنَّهُ». کسی که او را زیارت کند پاداش او بهشت است. و در حدیث دیگر امام جواد(ع) فرمودند: «مَن زارَ قَبرَ عَمَّتي بِقُمَّ ، فَلَهُ الجَنَّةُ». کسی که در قم قبر عمه مرا زیارت کند بهشت پاداشت اوست.

به گفته وی این روایات نشان می‌دهد که برکت و اهمیت شهر قم به خاطر وجود قبر این بانوی بزرگ است. این در ارتباط با آن دسته از ویژگی‌هایی که برای مردم عادی تا حد زیادی دست نارس است. آن جنبه الهی و ملکوتی شخصیت این بانوی بزرگوار را نشان می‌دهد.

اما این ویژگی‌ها و مقامات چگونه به فاطمه(س) رسیده است؟ می‌توانیم بگوییم این ویژگی‌ها مبتنی بر ویژگی‌ها و خصوصیات دیگری است، دسته دومی از خصوصیت‌ها را فاطمه معصومه(س) داشته است که حاصل آن خصوصیات این مقامات الهی برای فاطمه معصومه(س) بوده است که قابل الگوبرداری است.

این پژوهشگر دینی علم، تقوی، شجاعت، ولایت گرایی، صبر، بردباری و استقامت را از دیگر ویژگی ها و خصوصیات شخصیتی حضرت معصومه بر شمرد.

جایگاه برجسته ی علمی حضرت معصومه(س)

صادقی به بیان شخصیت علمی حضرت معصومه(س) پرداخت و تصریح کرد: راوی می‌گوید که عده‌ای از شیعیان وارد مدینه شدند و می خواستند سؤالات خود را بر امام کاظم(ع) عرضه کنند و فرصتی هم برای اتراق نداشتند. از قضا در آن هنگام امام موسی بن جعفر(ع) در مدینه تشریف نداشتند. آنها سوالات خود را به خانه آن حضرت تحویل دادند. حضرت فاطمه معصومه(س) در غیاب پدر بزرگوارشان، به تمام سوالات آنها به صورت مکتوب پاسخ دادند. آنان حرکت کردند و در مسیر با امام موسی بن جعفر(ع) مواجه شدند و قضیه را شرح دادند. امام سوال‌ها و جواب‌ها را مطالعه کردند؛ وقتی که به دقت حضرت فاطمه معصومه(س) در پاسخ دادن به سوال‌ها پی بردند، فرمودند: «فداها ابوها»، پدرش فدای او باد. این نشان می‌دهد که حضرت معصومه(س)از جایگاه علمی برجسته ای برخوردار بوده است.

لقب «معصومه» یعنی چه؟

وی در خصوص علت شهرت حضرت فاطمه خواهر امام رضا(ع) به معصومه چنین توضیح داد: «معصومه» مشهورترین لقب خواهر امام هشتم علی بن موسی الرضا(ع) و اسم آن حضرت فاطمه می باشد. حضرت معصومه(س) به دلیل اینکه از تقوای بسیار زیاد و در سطح عصمت برخوردار بوده اند، به این لقب شهرت یافته اند.

سفر به خراسان نشانه ی ولایت گرایی و شجاعت آن بانوی بزرگوار است

صادقی در بخش دیگر از صحبت خود بیان داشت: در برهه‌های حساس، بانوان‌ بزرگی در کنار امامان بودند و به عنوان نقش مکمل برای ولیِّ زمان خود انجام وظیفه کردند. فاطمه معصومه(س) همان نقش اجتماعی را نسبت به امام رضا(ع) و در کنار آن در برهه حساس حیات امام‌رضا(ع) و امامت آن حضرت ایفا کرد که جدّه‌ی بزرگوارشان حضرت فاطمه زهرا(س) در کنار امیرالمؤمنین، همچنین حضرت زینب کبری(س) عمه بزرگوارشان در کنار امام زمان خود حضرت سیدالشهدا(ع) به عنوان نقش مکمل ولیّ زمان خود ایفای نقش کردند. ‌می‌توان برای این ویژگی فاطمه معصومه(س) عنوان ولایت‌گرایی را در نظر بگیریم. از سوی دیگر، سفر دور و دراز و پر خوف و خطر آن حضرت از مدینه به خراسان نشانه شجاعت و ولایت گرایی آن حضرت است که می خواست به برادر و امام زمانش در خراسان ملحق شود.

تعالی مقامات معنوی در پرتو صبر و استقامت

این پژوهشگر در خصوص چرایی و دلایل مقام والای معنوی حضرت معصومه(س) چنین گفت:

صبر و استقامت از دیگر ویژگی های شخصیتی آن بانوی بزرگوار است که باعث آن همه مقامات برای فاطمه معصومه(س) به وجود آمد. به تعبیر قرآن که به درستی می‌فرماید مقامات عالی الهی جز با صبر به دست نمی‌آید. همچنین به تعبیر امام علی(ع) نیز که می‌فرماید: «الصَّبْرَ مِنَ الاْیمانِ کَالرَّأْسِ مِنَ الْجَسَدِ». جایگاه صبر نسبت به ایمان مانند جایگاه سر نسبت به جسد است. «لا ايمـانَ لِمـَنْ لا صَبْرَ لَهُ». کسی که صبر ندارد ایمان ندارد.

این ویژگی‌ها است که فاطمه معصومه(س) دارای مقام شفاعت باشد و به خاطر جایگاه و فضیلت عالی علمی و معنوی، بهشت به عنوان پاداش زائرانش وعده داده شده است. برخی پژوهشگران و شخصیت‌های بزرگی مانند مرحوم محمدتقی شوشتری صاحب قاموس‌الرجال درباره مقام الهی، آسمانی و دینی بسیار فوق‌العاده‌ ی آن حضرت می‌گوید: افضل فرزندان امام موسی بن جعفر(ع) بعد از امام رضا(ع) این بانوی بزرگوار حضرت فاطمه معصومه(س) است. پس این مقامات نتیجه آن ویژگی‌های مهم است.

حضرت معصومه(س) الگوی زنان جامعه اسلامی

وی در ادامه اظهار داشت: وقتی که شخصیت‌هایی مانند فاطمه معصومه(س) مطرح می‌شود در واقع آن چه که مدنظر است مقام الگو بودن آنها است. قرآن کریم زنان شایسته و برتر مثل مریم مادر حضرت عیسی(ع) و آسیه همسر فرعون را به عنوان زنان الگو مطرح می‌کند. با توجه به آنچه گفته شد، جنبه‌های زیادی برای الگو گرفتن از حضرت فاطمه معصومه(س) وجود دارد.

یکی از آن جنبه‌ها بُعد علم‌آموزی آن حضرت است. فاطمه معصومه(س) یک عالم بزرگ و یک شخصیت علمی جا افتاده است. برخی از اهل نظر و بزرگان در واقع هویت انسان را از نوع علم برمی‌شمارند. روح انسان در واقع از سنخ دانستن و علم است. بزرگی فاطمه معصومه(س) در علم او و در آگاهی و دانش او است. اگر دختران و بانوان جامعه ما و هر انسانی بخواهد به فاطمه معصومه(س) اقتدا کند و در مسیر کمال از او الگو گیرد یکی از جنبه‌های الگوگیری از ایشان، در عرصه علم و دانش است. باید علم‌آموزی را در عرصه‌های مختلف گسترش داد و عمق بخشید. این درسی است که از فاطمه معصومه (س) می‌گیریم.

زندگی؛ عرصه ی تقابل ارزش ها و ضد ارزش ها

صادقی در خصوص الگوگیری از زندگی و سیره حضرت معصومه(س) چنین بیان داشت: درس دیگری که می‌توانیم از این بانوی بزرگوار بگیریم، بحث ولایت‌گرایی است. زندگی یک آوردگاه است؛ عرصه تقابل ارزش‌ها و ضد ارزش‌ها و میدان نبرد حق و باطل است. در اینجا هست که باید اهل ایمان و اهل ارزش‌های الهی حول یک پرچم گرد هم بیایند. این همان بحث ولایت‌گرایی است. «الْمُؤْمِنُونَ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْض». نسبت به یکدیگر ولی یکدیگر باشند و زیر پرچم ولی الهی حضرت ولی عصر(عج) در کنار هم در مسیر احقاق کلمه حق قرار داشته باشند.

پایداری برای تحقق ارزش ها

این محقق ادامه داد و گفت: درس دیگری که از فاطمه معصومه(س) می‌توان گرفت، موضوع شجاعت و پایداری در مسیر تحقق ارزش‌های الهی است. این شجاعت باید وجود داشته باشد. زنان فقط برای پستوها نیستند. این اسلام است که نقش و جایگاه زنان را به آنها با تحویل دادن و برجسته کردن شخصیت‌هایی مانند حضرت معصومه(س) به ما نشان می‌دهد، شجاعت آنها در حمایت از ولیّ‌شان در اینکه از خانه خود بیرون شدند، هجرت کردند، سختی‌های مهاجرت را به جان خریدند و مهاجر الی الله شدند این موضوعی هست که قابل درس و الگوبرداری است.

  مهاجرت؛ فرصت، نه تهدید

صادقی در بخش دیگری از این گفتگو با اشاره به مهاجرت حضرت معصومه(س) از مدینه به خراسان گفت: در قرآن مکرر به ویژگی‌های هجرت و جهاد اشاره و در کنار ایمان از این دو یاد شده است. «الَّذينَ آمَنوا وَهاجَروا وَجاهَدوا». زنان مهاجر، بانوان و دختران مهاجر و همه مردمی که هجرت دارند، متوجه باشند که هجرت یک فضیلت و فرصت است. قرآن کریم در جاهای مختلف به موضوع هجرت اشاره کرده است و آن را به عنوان یک فضیلت و فرصت مورد توجه قرار داده است. آیه 100 سوره نساء می‌فرماید:‌ «وَمَنْ يُهَاجِرْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ يَجِدْ فِي الْأَرْضِ مُرَاغَمًا كَثِيرًا وَسَعَةً». کسی که در راه خدا مهاجرت می‌کنند در زمین خدا فراخی و گشایش می‌بینند. اگر در یک جغرافیایی، فضای تنفس، فضای انسان زیستن، فضای آزاد زیستن تنگ است فضاهای دیگری وجود دارد. باید از فرصت‌های دیگر استفاده کرد و به وسیله هجرت و مهاجرت باید فرصت‌سازی کرد. هجرت باید مانند جهاد، مسیری در خدمت ارزش‌ها و برای تحقق ارزش‌های الهی و انسانی باشد.

قرآن می‌فرماید: «وَمَنْ يَخْرُجْ مِنْ بَيْتِهِ مُهَاجِرًا إِلَى اللَّهِ وَرَسُولِهِ ثُمَّ يُدْرِكْهُ الْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا». این فراز از آیه دقیقا آن موقعیت فاطمه معصومه(س) را نشان می‌دهد کسی که از خانه خود خارج می‌شود در حالی که مهاجری به سوی خدا و پیامبر اوست و مرگ او را دریابد، اجر او بر خدا واقع شده است. حضرت معصومه(س) از خانه خود خارج شد تا به یاری امام و ولیّ خود بشتابد، تا به درخواست امام رضا(ع) نقش مکمل را در ولایت آن حضرت ایفا کند، اما در مسیر این مهاجرت از دنیا رفت. بانو و دختر مهاجر شایسته است که به این مسئله توجه کند که هجرت الی الله و هجرت در راه تحقق ارزش‌های الهی یک فضیلت بزرگ است و باید از آن استفاده کرد.

ارزش های الهی و انسانی اکتسابی است

در پایان این پژوهشگر تأکید و تصریح کرد: همان طور که گفته شد قرآن کریم برای صبر و استقامت جایگاه بسیار والایی قرار داده و در احادیث، فضیلت آن وارد شده و جایگاه برتر آن را مورد توجه قرار داده است. تحقق این ویژگی ها در زندگی و شخصیت حضرت فاطمه معصومه(س) می‌تواند درس بزرگی برای زندگی همه ما در این زمان و عصر سخت و دشوار باشد که به دست آوردن و تحقق ارزش‌های الهی و انسانی در جامعه اکتسابی و نیاز به صبر و استقامت و ثبات قدم دارد. همچنان که حضرت فاطمه معصومه(س) تا آخرین لحظه‌ها و نفس‌های خود دست از صبر و استقامت و ثبات قدم خود برنداشت.

خبرنگار صدیقه صادقی